Синсез килгән язлар

Алсу авылга кайтуга барлык туганнары хәл белергә җыелып бетте. Барысы да, баланы күрергә дип, күчтәнәч-бүләкләре белән килгәннәр. Өйдә шау-шу, шатлык. Капка тавышына Алсу тәрәзәгә карады, таякка таянып Сафия карчык кереп килә. Алсу аны каршы алырга чыкты. Әби көчкә өйгә керде. Кайчандыр җир җимертеп йөргән бианасы нык бирешкән иде. Фәрхәднең үлеме сындырды аны да.

–  И-и әнкәй, үзем барыр идем әле, чирле килеш нишләп йөрисең?

–  Юлда үлсәм дә үкенмәм, барып күрим, дидем, болай да бик озак кайтмадыгыз бит. – Ул көчкә тын алып түргә узды. – Бабайның чыгарлык хәле юк, без хатын-кыз заты көчле бит ул, менә син дә нинди батырлык эшләдең, мең рәхмәт, килен, Зәлия, елан, инвалид баланың пенсиясе яхшы, шуңа алган ул аны, дип әйтә, ди. Күрсәтер идем мин аңа күрмәгәнен, картаеп киттем шул, ах, ник болай тиз килә икән бу картлык!

– Әнкәй, тик сөйләсен, өзгәләнмә. Мин аңа рәхмәтле генә, күр, нинди малай бүләк итте бит ул безгә, Фәрхәднең юклыгын ничекләр күтәрер идем мин... – Алсу икенче бүлмәдә уйнап утырган Айназны күтәреп алып чыкты. – Күр, әбисе, безне!

Бала әбигә бераз текәлеп карап торды да, ятсынып, әнисенең муеныннан кысып кочаклап алды. Сафия карчык «ах» итте. Яулык очы белән күз яшьләрен сөртеп:

– Бу бит – тач Фәрхәднең балачагы, эл дә теге еланга охшамаган! Кай җире гарип соң аның? – диде.

– Бер җире дә гарип түгел, бар да сау-сәламәт. Бианасы белән бик озак чәйләр эчеп, сөйләшеп утырдылар.

Ә ике көннән соң Сафия карчык йоклаган җиреннән уянмады. Еллар аның да җанын теткәләгәндер, сиксәнне үткән иде бит. Бер айдан бабае да китеп барды. Карчыгы аңа әйтеп куйган иде бит: «Мин алдан китә калсам, миннән калып, балаларны тинтерәтеп ятма, куа чык, син бит миннән башка чәй дә ясап эчә алмыйсың», – дип ныгыткан иде. Шулай булды да, бабай үзенең усал Сафиясеннән башка тора алмады, аның артыннан ашыкты.

Алсу алар турында уйланды: бәхетле кешеләр, парлы булып бергә картайдылар, хәзер мондый бәхет һәркемгә дә тәтеми шул, ирләр кырыла, ялгызлар белән дөнья тулган...

* * *

Беркөнне, уйламаганда-көтмәгәндә, Зәлиянең әнисе Мәдинә апа килеп керде. Алсу, ни әйтергә белми, аңа текәлеп калды. Алар ерак, чыбык очы туганнар да бит әле. Ул, сүз башлаганчы ук, елый да башлады.

– Тукта, тынычлан, Мәдинә апа, ни булды? – диде Алсу, аны урындыкка утыртып.

Мәдинә, көчкә тын алып:

–  Алсу балам, синең алда башымны түбән иеп, балам кылган гөнаһа өчен гафу үтенергә килдем, – диде. – Барысын да тигез итеп үстердем дә бит. Көтүдә бер азгын сыер булмый калмый, бу да шул, кеше арасына чыгарлыгыбызны калдырмады. Абыйсы тотып та ярды инде. Кырыктан узган хатынны ничек тәрбиялисең инде аны. Затта булмаганны, кеше гаиләсен җимергәне җитми – баласын да ташлап киткән. Бала өчен ата-анага оят. Бабай белән сөйләштек тә, теге кредитны каплатырга беребезнең пенсиясен сиңа биреп барырга булдык.

Дөресен генә әйткәндә, Алсуда соңгы вакытта дөнья кайгысы булмады. Фәрхәд үлгәч, әле милек беркемгә дә күчерелмәгән, аның артыннан йөрергә вакыты да булмады. Фәнил кайтса, үзенә теркәтер, дип уйлап куйган иде.

– Менә монда азрак үлемтеккә дип җыеп барган акчалар, ал шуларны.

– Мәдинә апа, кирәкмәс, берәр нәрсә уйлап табарбыз әле. Сезнең үлемтек акчасына кагыла алмыйм. Машинаны сатып булса да түләрбез. Әлегә берни дә уйлыйсым килми.

– Ни йорты да сатылмый бит, ичмасам! Өйнең дә «паспорт»ы була шул. Тарихын белгәннән соң, аласылары килми. Акчаны ал син, синең дә хәзер килер җирең юк бит, – дип, Зәлиянең әнисе кулъяулыкка төрелгән акчалар салды өстәлгә.

Акча югын юк иде. Бер җае чыкмый калмас әле дип, Алсуның әлләни исе дә китмәде. Тормыш бөтенләй башка якка үзгәрде, ул үзендә әллә нинди бер көч-кодрәт тоя. Бәлки, сабые, Айназы, аңа көч бирәдер, ләкин аның элекке кебек елыйсы да, акча юк дип, борчылып утырасы да килми. Җаны тыныч. Яңа елга Гүзәле кайтты, әнисе дә килде, Фәнил генә бушый алмыйм дип шылтыратты.

Яңа ел иртәсендә бер яшь егет килеп керде, Алсу ныклап карагач, танып алды, бу бит – аның элекке укучысы. Ул:

– Алсу апа, сезгә акча китердем, Фәрхәд абый «КамАЗ»ына эшкә утырткан иде бит, – дип, өстәлгә акчалар салды.

Бирде бит Ходай, Мәдинә апаның акчаларын кире илтеп бирермен, дип уйлап куйды Алсу.

Яңа ел каршыларга биш минут кала, улы белән икесен дә котлап, Илшат та шылтыратты. Алсу аның сагынуын, җылысын телефон аша да тоя иде. Карап торуга корырак кешегә охшаса да, бик йомшак күңелле иде бугай ул. Түрә кешегә болай да астан өскә карарга өйрәнелгән бит, алар башкарак, усал, эре кебекләр. Икәүдән-икәү калганда, сулышы ничаклы кайнар булмасын, ул Алсуга кагылмады, тик карашлары гына яндыра-көйдерә, башны әйләндерә иде. Ярты ел калды очрашырга, кем белә бу ярты елда ни буласын, ә килми куйса?

* * *

Кышны матур гына чыктылар. Көтмәгәндә, 8нче мартка Фәнил дә кайтып төште. Алсу уйга чумып йөргән улын күзәтте, нидер булган. Отпускыга кайтканмы, әллә бөтенләйгәме? Турысын бәреп сорарга никтер кыймады. Ә ул һаман эндәшми. Ана кеше түзмәде:

– Улым, сине бу хәлдә күрү миңа бик кыен бит. Ни булды? Бәлки, син уйлаганча алай ук авыр да түгелдер?

– Мин, әни, бөтенләйгә кайттым, тик Чәчкә калды, ә мин аңардан башка ничек яшәргә дә белмим. Монда нәрсәгә тотынырга, нишлим мин, әни, бу авылда, белмим, белмим!

Алсу ни әйтергә белми аптырап утырды. Фәрхәд гел әйтә килде, укыгыз, кеше булыгыз, ятмагыз безнең кебек авылда мүкләнеп, дип. Үзе, шәһәргә туганнарына кунакка барса да, бер кичтән артык тора алмый, үзләренә булсын шәһәрләре, фатирларында һава җитми, йортыма кайткач кына иркен тын алам, дия иде. Бәлки, эш авылда гына да түгелдер, сөйгәнең кайда, шунда рәхәттер...

– Чәчкәң нәрсә диде соң?

– Берни дә димәде, аңлашыла бит инде. Мәскәү чаклы Мәскәүне кем ташлап китсен ди. Аңлыйм, әни, сиңа да ярдәм кирәк, синең сүзеңне дә ега алмыйм.

– Миңа, улым, әлегә сездән берни дә кирәкми, мин әлегә үз аягымда, үз көчемдә, аннан мин үз җиремдә, үз авылымда. Үз авылың ачка үтерми, үз халкың кайгыда ташламый. Мәскәү мәскәүлеләр өчен яхшыдыр, тик миңа бер кирәге дә юк. Ә Чәчкәгә килгәндә, улым, хатын-кыз көчле ир артыннан теләсә кая бара, Арктикага да китәләр, коры боз өстендә утырып та бәхетлеләр. Мәхәббәт менә шунда сынала. Мин тотмыйм сине, улым, акылы, белеме булган кеше кайда да яши ала, тик син туган җиреңне генә онытма. Ә мин әлегә шушы нигезне саклап торырмын. Яшьлек кешене йөртә инде ул. Кошлар да язын кайта, син дә олыгайгач бер сагынып кайтырсың.

Алсу, килеп, улын кочаклап алды. Ул аның юл таба алмый бәргәләнгән җанын бар җаны-тәне белән тойды. Шулчак зал тупсасына үрмәләп маташкан Айназ аларның игътибарын үзенә җәлеп итте. Тавыш-тынсыз гына аны күзәттеләр, бала тырышты-тырмашты да, бу якка чыгып, аягына торып басты. Әнисенә күтәрелеп карады да шатланып көлеп җибәрде.

– Күрче, улым, бу тупса да аның өчен биеклек иде, ә җиңде бит куркуын, син дә җиңәрсең шикләреңне. Кил әле, улым, кил! – дип, кечкенәсен чакыруга, бала, бәбкә кебек канатларын җәеп, әнисенә таба ашыкты. Бәхетле елмаеп, әнисенең итәгенә килеп ябышты. – Шулай улым, әле син миңа ябышасың, картайгач, мин сиңа ябышырмын, – дип, аны кулына алды. – Бервакыт зур егет булып үсәрсең, әтиең кебек дөбер-шатыр машина белән капка төбенә кайтып туктарсың, йөгереп кереп, комсызланып, чүмеч белән күтәреп су эчәрсең, өстеңдә җиңе сызганулы шакмаклы күлмәк булыр... Эшкә комсыз иде шул атагыз, аруны да, талуны да белми иде.

– Әни, син бит әтине сөйлисең, син аны сагынасыңмы әллә?

– Без, улым, егерме биш ел бәхетле яшәдек, егерме алтынчысы сынап сындырды. Күрәсең, улым, нинди авыр, гаиләңә беркайчан да хыянәт итмә, әтиең моны сиңа әйтергә өлгермәде, исән булса, сиңа васыяте шул булыр иде...

Дәвамы бар.

Зифа Кадырова