ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

Сол­дат­лар­ны оза­тыр­га яше-кар­ты – ба­ры­сы җы­е­лып килделәр. Күр­шелә­рен оза­тыр­га Әл­фия белән Ил­дус та га­иләләре белән бар­ды­лар. Әл­фия, исән-имин йө­ре­гез, ба­ла­лар, дип эчтән генә теләк телә­де. Тик бер миз­гелдә күз ал­дын­нан ки­но­да­гы ке­бек бер кур­кы­ныч кар­ти­на үт­те. Әл­фия са­га­еп ма­лай­лар өс­теннән күз йөрт­те. Күп кенә ке­шеләр­нең үз язмыш­ла­рын ал­дан белә­се килә. Белүдән ни хикмәт, яз­мы­шың ту­ган­чы языл­гач. «Шу­лай да җибәрә­се тү­гел иде ба­ла­лар­ны, бө­тен җирдә су­гыш», – дип куй­ды Әл­фия үзал­ды­на. Ил­дус ха­ты­нын тын алы­шын­нан аң­лар­га өйрән­де, кинәт кенә Әл­фиягә ка­рап ал­ды. «Ни­дер сизә, юк­ка әйтмәс», дип, эчтән генә
уй­лап куй­ды, аның да йөрә­генә шом кер­де. Су сө­ле­ге ке­бек
егетләр. Әнилә­ре сак­лап кы­на үс­тергән ба­ла­лар хә­зер ин­де
ни әни­се­не­ке, ни әти­се­не­ке тү­гел, алар хә­зер хөкүмәт ба­лала­ры. Хөкүмәт ни теләсә, шу­ны эшләтә. Әлегә китү­челәр дә,
оза­ту­чы­лар да мо­ны аң­лап бе­тер­ми.
Ил­дус белән Са­бир ирләрчә уй­ла­ды­лар:
– Бар­сын­нар әйдә, без хезмәт иткәндә дә су­гыш иде, хәтер­ли­сең­ме Әф­ган­ны? Ал­ла­га шө­кер, исән­без бит. Сол­дат­та
бул­ма­ган чын ир бул­мас, шу­лай­мы, Ил­дус күр­ше?
– Алып ка­лыр өчен дә бик күп ак­ча­лар кирәк ди бит,
яңа ма­ши­на би­реп кенә алып ка­лып бу­ла ди, кая ин­де Са­бир
белән ми­ңа, – дип күз яшен сөрт­те Ру­шан­ның әни­се.
Бу­ла­чак сол­дат­лар­ны оза­тып өйгә кайт­кач та Әл­фи­я­нең
бор­чы­луы йө­зеннән китмә­де. Ил­дус ак­рын гы­на ха­ты­ны янына ки­леп утыр­ды да сак кы­на со­рап куй­ды:
– Ни той­дың, әллә шу­лай ук на­чар­мы?
– Ах, җибәрә­се тү­гел иде, күргәннә­рем ял­гыш бул­са гына ярар иде, –дип авыр су­лап куй­ды Әл­фия.
Ха­ты­ны­ның бор­чы­луы Ил­дус­ка да күч­те, эчтән ни­дер
тыр­мап-тыр­мап, корт бу­лып ки­мер­де. За­һир өчен дә бор­чы­ла
иде алар, тик кеч­кенәдән хәр­би офи­цер бу­лыр­га хы­ял­лан­ган
ба­ла­ның телә­генә кар­шы килмә­деләр. Хәр­биләр за­ма­на­сы
дисәк тә, тик бу – бетмәс, аң­ла­шыл­мас су­гыш­лар за­ма­на­сы
да шул. Ярый элек Гит­лер белән су­гыш­кан­да аң­ла­шыл­ган,
үз иле өчен су­гыш­кан­нар, ә хә­зер кем өчен, ни өчен ба­ла­лар
ке­ше илендә баш­ла­рын са­ла­лар – бернәрсә аң­ла­шыл­мый.
Ах, бу Хо­дай биргән күрәзә­че­лек! Әл­фия күрә иде шул,
ке­ше­нең киләчә­ген дә, үткә­нен дә. Кинәт күк ка­пу­сы ачы­лып
киткәндәй ачы­ла да ябы­ла. Ни бу­ла­сын әйтә ала, кай­бер
чирләр­не дә­ва­лый, тик ке­ше ту­ган­да ук ку­лы­на сы­зып куйган яз­мыш­ны үзгәртә ал­мый.
Га­ди ке­шеләр ва­кый­га­ны ки­леп ту­гач кы­на ки­черә, ә
ул ал­дан кү­реп, ха­фа­ла­нып бор­чы­ла баш­лый. Киләчә­ген
белүдән кур­кып, кү­бе­сенчә ке­шегә текә­леп ка­ра­мас­ка ты­рыша. Чөн­ки олы яшел күзләрдә шун­дук ха­фа­ла­ну бар­лык­ка
килә. Аның күзлә­ре кү­ңел көз­ге­се белән бер. Алар ире белән
сөйләш­мичә дә бер-бер­сен аң­лар­га өйрән­деләр.
Ике­се шым гы­на утыр­ган­да ба­ла­лар кай­тып кер­деләр.
Һәр­чак көр кү­ңел­ле Әл­фис:
– Күр­де­гез­ме, Ру­шан абый без­нең укы­ту­чы апа­ны
эләк­тергән. Нәрсә кай­гы­га ба­тып уты­ра­сыз, сез­не­ке кит­мәгәндә?
– Әй ба­ла­лар, сезгә дә чи­рат җитәр, – дип куй­ды әнилә­ре.
– Оһ-һо, аңа чак­лы әле! Абый укый, аны ал­мый­лар, ә
менә Рөстәм абый­га әле ике ел бар. Рөстәм абый, ар­ми­ягә
ба­ра­сың килә­ме?
Эч­ке бүлмәдән өс­тен алыш­ты­рып чык­кан Рөстәм:
– Нигә бар­мас­ка, ба­рам. Әнә Чеч­ня­га эләксәң, во­об­ще
да шәп, өеп ак­ча тү­лиләр, ди. Кайт­кач ма­ши­на алып җибәрәсең, ки­енә­сең.
– Ә аяк-кул­сыз ка­лып, сөя­гең­не өеп кай­тар­са­лар, ни аласың? – Ил­дус усал гы­на итеп ка­рап куй­ды.
Рөстәм сүз көрәш­те­реп тор­ма­ды, әти­се­нең аңа ка­ра­та
нин­ди ко­ры икә­нен ул ях­шы белә. Юк­ны бар итеп чы­гып
таю ягын ка­ра­ды. Ни генә бул­ма­сын, бу өйдә аның иң ярат­каны Әдилә бу­лып кал­ды. Рөстәм аның белән хә­зер дә көннәр
буе уй­нар­га әзер. Дә­рес­не дә икәүләп бик рәхәтлә­неп әзерлиләр. Аның үзен дә эч­кер­сез ярат­кан ке­ше шул кеч­кенә
Әдилә иде бу­гай. Ул аны йом­шак кул­ла­ры белән ко­чак­лый,
үбә, үзе генә белгәнчә та­кыл­дап иркә­ли. Аны бер­кай­чан,
бер­кем ярат­ка­ны да, иркәләгә­не дә юк. Әл­фия әни­се – иң
зур терә­ге. Бе­рен­че ел­лар­ны то­рыр­га килгәч, әни дип әйтү
җи­ңел бул­ма­ды. Әдилә кеч­кенә бул­са да, «а­бый, әни әйт,
әни әйт, ул си­нең дә әни­ең», дип, Әл­фия ал­ды­на җитәкләп
ки­тер­де.
– Мин дә әни дип әйтсәм ярый­мы? – ди­де кы­за­рып,
үзе янын­да ба­сып тор­ган Әдиләгә ка­ра­ды, ул да ма­тур яшел
күзлә­рен ту­ты­рып әни­сеннән җа­вап көтә.
– Әйт соң, улым, – дип ко­чак­ла­ды да маң­га­ен­нан үпте. – Мин әни, син улым бу­лыр­сың.
Ул көн­не Әдилә белән Рөстәм­нең сөе­не­че эченә сыйма­ды. Рөстәм шул чак­та ук аң­ла­ды: әни – тәм­ле аша­ту­чы
да, се­рен сак­лап як­лау­чы да. Ел­лар үткән са­ен ба­ла кү­ңелендә­ге үз ана­сы­ның сурә­те ак­рын­лап арт­ка чи­ген­де. Хә­зер
ин­де аның бер генә әни­се бар. Әти­се Ил­дус кы­на нык­лап
тын алыр­га бирмә­де. Күрә­сең, үткәннәр нык үзә­генә үткән.
Мө­нирә белән аның улы Рөстәм бер бит­лектә иде. Ил­дус
алар­ны ярат­ма­ды, яра­тыр­га да теләмә­де. Ба­ла­лар­га якын да
җибәрмәс иде дә бит, тик Әдилә­се ник­тер шу­ңа абый дип
ябы­шып ята. «И­кейөз­ле­лек белән юнь­сез­лек ана­сын­нан
килә, бер күрсә­тер әле безгә бу ба­ла, елан­нан елан ту­мый
кер­пе ту­мас». Ил­дус ан­нан һәр­ва­кыт нин­ди­дер эт­лек кө­теп
яшә­де. Ян­на­рын­да нык һәм көч­ле, акыл­лы За­һир ба­рын­да
гы­на кү­ңеллә­ре ты­ныч иде.
* * *
Кыш­кы ка­ни­кул­га бе­рен­че тап­кыр За­һир да кай­тып
төш­те. Өс­тенә кигән хәр­би ки­е­ме бул­ган чибәр­ле­генә та­гын
дә дәрәҗә­ле ма­тур­лык өс­ти. Ул тар­ты­лып, озы­на­еп киткән.
Аның кай­туы ба­ры­сы өчен дә олы бер бәйрәмгә әйлән­де. Әлфи­я­нең улы­на ка­ра­ган са­ен ка­рый­сы кил­де. Кар­шы­сын­да Таһир то­ра ке­бек кү­рен­де. «Ох бу яшь­лек, берәү үлгәннән җир
ша­ры әйләнүдән тук­та­мый шул. Ке­ше го­ме­ре дә ал­га тәгә­ри
то­ра. Ка­ра ин­де улын, нин­ди чибәр­лек, ирләрчә са­быр­лык!
Эх, Та­һир­ка­ем, исән бул­саң, мәхәббәт җи­ме­ше­безгә сок­ланып туй­мас идең. Мин олы­гай­дым, ә син мәң­ге яшь кал­дың,
әй­тер­сең, әле генә ар­ми­ядән кай­тып, кар­шым­да уты­ра­сың.
Нин­ди көч­ле, чис­та иде без­нең мәхәббәт. Атыл­ган йол­дыз кебек бул­ды го­ме­рең, ә шу­лай да нин­ди эз кал­дыр­дың үзеңнән
соң». Ха­тирә сан­ды­гы ачы­лып, йөрәк­нең әллә нин­ди нечкә
кыл­ла­рын тарт­ты. Кая да бул­са яше­ре­неп, эче бу­ша­ган­чы
елый­сы кил­де. Ки­леп төйнәлгән, әнә-менә агам дип тор­ган
күз яшьлә­рен ба­ла­ла­ры­на күрсәтмәс өчен, авыр гы­на күтәре­леп, тәрәзә тө­бенә ки­леп бас­ты. Бак­ча­да ап-ак кар, кар
өс­тендә кып-кы­зыл миләшләр. Әл­фия алар­ны бер­кай­чан да
җый­мый, ма­тур­лык өчен сак­лый.
Кеч­кенәдән әни­сен сүз­сез аң­лар­га, һәр ады­мын то­яр­га
өйрәнгән За­һир да әни­се яны­на ки­леп бас­ты, йом­шак кы­на
иңнә­реннән коч­ты. Тыш­та­гы миләшләргә ка­рап, ана белән
ул хисләргә би­рел­деләр:
– Нин­ди ма­тур­лык, ак кар өс­тендә кы­зыл миләшләр!
– Әйе, улым, ма­тур­лар, әти­ең­нең иң ярат­кан агач­ла­ры.
– Хә­тер­ли­сең­ме, әни, без алар­ны кай­чан утырт­тык?
– Хә­тер­лим, улым, шул көн­не без си­нең белән яңа тормыш баш­ла­дык. Ба­лан белән миләш тә без­нең белән ничәмә
ел­лар яши, без­нең тор­мыш­ның һәр кө­ненә ша­һитләр. Алар
без­не тыш­тан күзәтә, без эчтән. Мин алар белән көн дә
сөйләшәм, алар ми­нем сердәшлә­рем.
Ба­лан ага­чы, алар­ны ишеткәндәй, ак­рын искән җилдә
сел­ке­неп куй­ды. За­һир да аң­лый: алар әни­се­нең бердән­бер
сердәшлә­ре. Әни­се үзендә бул­ган тыл­сым­лы көч, күрәзә­челек, дә­ва­лау кө­че, га­ди ке­ше аң­ла­мас­лык әй­берләр­не кем
белән ур­так­лаш­сын, кемгә сөйлә­сен. Алар гы­на аны тың­лыйлар, аңа көч бирәләр, се­рен сак­лый­лар.
Ана белән ул­ның бер-бер­сенә сөйләр сүзлә­ре бик күп
иде. Ил­дус ым­лап кы­на ба­ла­лар­ны икен­че бүлмәгә алып
чы­гып кит­те.

Дәвамы бар.

Зифа Кадырова.