ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

– Мө­нирә, әйдә, ях­шы­лап сөйлә­шик әле.
– Нәрсә ту­рын­да?
– Мин без­нең ара­да шун­дый хәл бу­лу­ы­на ышан­мыйм,
мин си­ңа ка­гыл­ма­дым, ни дә бул­са хә­терләр идем. Әйт,
ша­ярт­тым гы­на ди­ген, элек­кечә класс­таш­лар гы­на бу­лып
ка­лыйк.
– Ан­дый әй­берләр белән ша­яр­мый­лар. Өйләнмәсәң, әни
суд­ка бирәм ди­де, – дип ал­да­ды Мө­нирә. Ил­дус бе­раз ап­тырап ка­рап тор­ды.
– Ни өчен?
– Көчләгән өчен.
Уй­ла­нып утыр­гач, Ил­дус Мө­нирәгә текә­леп, тишәрдәй
итеп ка­ра­ды.
– Әни­ең дә мин көчләгәндә ян­да ба­сып, ка­рап тор­дымы?
– Юк, мин әйт­тем.
Ил­дус­ның нәфрәт­ле ка­ра­шы җиргә текәл­де. Кемгә
үпкәләргә соң: үзенә­ме, Мө­нирәгә­ме, Мәрь­ям апа­га­мы, ча­масыз эчелгән ара­кы­га­мы, аны тук­тат­ма­ган Та­һир­га­мы?.. Эх,
беткән баш беткән.
– Ярый алай­са, – ди­де ул ка­я­дыр ка­рап, – мин өйләнәм,
тик син ник чык­ка­ны­ңа үке­нер­сең!
– Ник алай ди­сең, Ил­дус, ми­нем ни га­е­бем бар? – дип
елам­сы­ра­ган бул­ды Мө­нирә. – Син көчләмәгән бул­саң…
– Ә мин хә­терлә­мим көчләгән­не. Син мо­ны Та­һир­га үч
итеп кенә эшлә­дең. Рәхәт тор­мыш көтмә миннән, – ди­де дә
Ил­дус то­рып кит­те.
Ил­дус кай­тып әти-әни­се белән сөйләш­те, алар да бик
ап­ты­раш­та кал­ды­лар.
– Алай­са, улым, туй­га әзерлә­ник ин­де, – дигәч, Ил­дус
кырт кис­те.
– Бер­нин­ди дә туй бул­ма­я­чак, әнә, Чал­лы­да язы­лы­шырбыз и бет­те.
– Улым, ке­ше төс­ле туй ясар­га без­нең дә хә­ле­бездән
килә…
– Бо­лай ал­ган­га рәхмәт әйт­сеннәр, бер­нин­ди туй бул­мая­чак!
Әни­се ни­дер дәшмәк­че иде дә, әти­се шып тук­тат­ты:
– Кирәк­ми, ана­сы, ир-ат үзе белә: димәк, ки­лен­нең бәясе шул чак­лы гы­на…
Менә шу­лай ал­да­гы ат­на­да ан­нан-мон­нан ни­ках укыт­тылар, кичтән мул­ла киткәч, өстәлгә ара­кы да ку­ел­ды. Ил­дус
бер-бер арт­лы ике олы рюм­ка са­лып эч­те, бе­раз­дан, Мө­нирәне ияр­теп, үзлә­ренә кай­тып кит­те. Ки­яү белән кәләшкә яңа
ак җәймәләр белән урын әзерләнгән иде.. Ил­дус ко­ры гы­на
«чи­шен!» дигәч, Мө­нирә ник­тер кур­ка кал­ды, кул­ла­ры калты­ра­ды, коф­та­сын ыч­кын­ды­ра ал­мый азап­лан­ды. Ил­дус
Мө­нирәдән кү­зен ал­ма­ды: гәүдә­се дә ма­тур, йөзгә дә чибәр,
ка­лын ка­ра чәч, түгәрәк йөз – ба­ры­сы да уры­нын­да. Тик
нишләп­тер Ил­дус­ның аңа җа­ны да, тә­не дә тарт­мый иде,
кыз­га ка­ра­ган са­ен нәфрәт кенә уя­на бар­ды. Ул, үре­леп, Мөнирә­нең коф­та­сын бер генә тарт­ты – бө­тен төймәләр чә­че­леп
оч­ты; кыс­ка итәк­не дә тар­тып кы­на тө­шер­де. Нәрсә­дер өзелде, ер­тыл­ды. Мө­нирә­нең шәрә тә­нен күргәч, яшь егет­нең
ка­ны кай­на­ды. Кыз­ның ир-ат ал­дын­да үз го­ме­рендә бе­рен­че
тап­кыр ана­дан-ту­ма шәрә ка­луы иде, ул, оя­лып, кай җи­рен
кап­лар­га да белмә­де, җан­вар­лар­ча ка­рап тор­ган Ил­дус­ның
ка­ра­шы аны кур­кы­та иде.
– Кап­ла­ма, аны те­ге көн­не кап­лар­га идең, ә бү­ген син
теләгән уен­ның дә­ва­мы бу­ла­чак. – Ил­дус бар кө­ченә Мөнирә­не ка­ра­ват­ка төр­теп ек­ты, эчкән ара­кы­сы да ба­шы­на
кит­те­ме, наз­ла­ма­ды да, жәлләмә­де дә. Мө­нирә­нең кыч­кыруы, ял­ва­рып ела­вы ачу­ын гы­на ки­тер­де, ул дор­фа рә­вештә
яшь ха­ты­нын көчлә­де.
– Кыч­кыр­ма, те­ге көн­не шу­лай кыч­кы­ра­лар аны, бәл­ки
мин ка­гыл­мас идем. Син сал­дың үз түшә­геңә, син теләгән
тор­мыш менә шу­лай бу­ла­чак хә­зер. – Ил­дус, үз кирә­ген алгач, хәл­сезлә­неп су­зы­лып ят­ты, Мө­нирә кул­ла­ры белән битен кап­лап, стен­га бо­ры­лып үк­се­де, аның әллә хур­лык­тан,
әллә үзе баш­ла­ган ямь­сез уен­ның ахы­ры шу­лай бетә­сен
уй­ла­ма­ган­га үкен­үе иде.
Ил­дус үзен нин­ди­дер хай­ван итеп хис ит­те, тө­ке­реп
чы­гып китә­се кил­де, то­рып утыр­ды. Чал­ба­ры­на үрелгәндә,
кү­зе ак җәймәгә төш­те – аның ур­та­сы­на кы­зыл кан та­бы
җәелгән иде. Мо­ны кү­реп Ил­дус тел­сез кал­ды, өс­тенә кинәт
сал­кын су кой­ган­дай бул­ды, ачу­ын­нан шы­быр тиргә бат­ты.
Ул елап ят­кан Мө­нирә­не өс­терәп тө­шер­де дә, «бу ни бу?»
дип җәймәдә­ге тап­ка төр­теп күрсәт­те. Мө­нирә кур­кып би­тен
кап­ла­ды, Ил­дус аның ике белә­геннән то­тып, җа­нын алыр­дай
итеп сел­кет­те, йөрәккә үтеп ке­рердәй сал­кын ти­мер та­выш
белән:
– Мин си­не те­ге көн­не кисәт­тем­ме? Бу эшең өчен ник
ту­га­ны­ңа үке­нер­сең! – Ил­дус өйдән үк чы­гып кит­те, ян
бак­ча­да­гы ал­ма­гач тө­бенә ки­леп сөял­де, йөрә­ге әр­неп куйды. Төн­ге күктә йол­дыз­лар, Ил­дус күзлә­рендә кай­нар яшь
ял­ты­ра­ды. Шул көннән баш­лап Ил­дус ша­ян, җор сүз­ле, якты йөз­ле егеттән ка­ра йөз­ле, ел­май­мас усал иргә әйлән­де.
Мө­нирә аның бер ал­ды­на, биш ар­ты­на төш­те, ни­чек тә җайла­ныр, ба­ры­бер Та­һир белән Әл­фи­ядән ях­шы­рак яшәр­без
дип өметлән­де. Ил­дус исә исе­рек ча­гын­да көчлә­де, ай­нык­та
сөйләшмә­де дә, якын да килмә­де. Чал­лы­га килгәч, икәү генә
ба­рып язы­лыш­ты­лар, Ил­дус­ның ту­лай то­ра­гын­нан ае­рым
бер бүлмә ал­ды­лар. Мө­нирә ни­чек тә иренә ярар­га ты­рышты, аңа һәр­ва­кыт Ил­дус­ны эзләп Та­һир ки­леп ке­рер төс­ле
то­ел­ды. Үзе дә аң­ла­мас­тан, Ил­дус өчен тү­гел, Та­һир өчен
яшә­ве иде аның. Әни­се дә күрә иде: кы­зы­ның бә­хе­те бер дә
та­шып тор­мый, ки­яү ке­ше баш бир­ми. Ил­дус, чын­нан да, Мө­
нирә­не күрмәс өчен әллә ниләр би­рер иде. Ярый әле ка­раң­гы
төннәр­не як­тыр­тыр­га Әдилә­се бар… Ил­дус күп ва­кы­тын
аның белән үткәрә, төн ур­та­сын­да гы­на хуш­ла­ша­лар иде.
Мө­нирә үзе­нең кор­сак­ка уз­га­нын белгәч, бу хәлләрдән чы­гу
юлын тап­кан­дай сөен­де, ба­ла ту­гач ире үзгә­рер дип уй­ла­ды.
Шу­лай дә әлегә әйт­ми то­рыр­га бул­ды, я тө­шер­тергә ку­шар,
дип ку­рык­ты. Ил­дус кә­газьдә генә аны­кы иде шул, алар бербер­сенә чит ке­шеләр, яр­ты ел бер түбә ас­тын­да яшәү генә
ара­ла­рын җы­лы­та ал­ма­ды. Ха­тын ту­а­чак ба­ла­га зур өмет
баг­ла­ды, алар­ның киләчә­ген ул гы­на үзгәртә алыр...
Беркөн­не Ил­дус исе­реп кайт­ты, ка­лай­лан­ган күзлә­ре
белән Мө­нирәгә ка­рап тор­ды да:
– Чи­шен, ят! – дип кизә­неп кыч­кыр­ды. Мө­нирә, кур­кып,
би­тен кул­ла­ры белән кап­ла­ды:
– Ил­дус­ка­ем, кирәк­ми, алай дор­фа кы­лан­ма, – дип ялынды.
– Ят, тор­ма са­ру­ым­ны кай­на­тып! – Ил­дус Мө­нирә­нең
өйдә кия тор­ган күлмә­ген ур­та­лай умыр­ды да җәелмәгән
урын­га этеп җибәр­де. Үк­си-үк­си поч­мак­ка елыш­кан Мөнирәгә, «у­ла­ма», дип та­гын кизән­де. Мо­ңар­чы да Мө­нирәгә
сук­ка­ны бар иде, ха­тын кур­ку­га төш­те.
– Ил­дус­ка­ем, тимә, мин бит йөк­ле, ба­ла­быз­ны үтерә­сең!
Ил­дус­ның күтәргән ку­лы һа­ва­да асы­лы­нып кал­ды:
– Нәрсә ди­дең? – Аның та­вы­шы хәл­сез чык­ты.
– Ба­ла­быз бу­ла, аны жәллә, аның ни га­е­бе бар?
Шун­да Ил­дус күзлә­рен Мө­нирә­нең түгәрәклә­неп килгән
кор­са­гы­на кү­чер­де. Я Хо­дай, шул гы­на җитмәгән. Ул мо­ңа
бө­тенләй әзер тү­гел иде, ба­ла­лар бер-бе­рең­не ярат­кан­да гына ту­а­дыр, алар мәхәббәт җи­мешлә­ре дип уй­лый иде. Ил­дус
бер адым арт­ка чи­ген­де, ай­нып киткәндәй бул­ды. Мес­кен бала, шун­дый нәфрәттән нин­ди бу­лып ту­ар икән? Ил­дус ту­а­сы
ба­ла­сын жәлләп куй­ды.
– Ярый, бүтән бер­кай­чан да ка­гыл­мам, җәй урын­ны,
ары­дым. – Ил­дус берсүз­сез чи­ше­неп урын­га ме­неп ят­ты. Ул
бу төндә кү­зен дә йом­ма­ды, саз­лык су­ыр­ган­дай, бат­кан­нан
ба­та ба­ру­ын белә иде, ин­де чы­гу юлы бө­тенләй ябыл­ды.
Мө­нирә дә, өермә­нең шу­лай тиз генә үт­үенә шө­кер итеп,
шым гы­на ар­ка­сын терәп ме­неп ят­ты. Ил­дус­ның уй­ла­ры
Әдиләдән ае­ры­ла ал­ма­ды. Ул хы­ял­да гы­на ка­лыр микән­ни?
Оч­раш­кан са­ен сөе­шеп туй­мый­лар, Әдилә киләчәккә әллә
нин­ди план­нар ко­ра. Аның са­бый ба­ла­дай эч­кер­сез­ле­генә,
юк­ка гы­на да олы итеп сөенә бел­үенә Ил­дус сок­ла­нып туймый, бу кеч­кенә, сөй­кем­ле, чис­та кү­ңел­ле кыз­да дөнь­я­ның
бар ма­тур­лы­гы туп­лан­ган­дай то­е­ла. Кыз­ның чел­терә­теп
көлүлә­ре күкләр­не яң­гы­ра­та, бар хәсрәтләр­не оныт­ты­ра,
ап-ак кул­ла­ры белән му­е­ны­ңа са­рыл­са, эч-ба­вы­ры­ңа үтеп
ярат­ты­ра. Ил­дус бу бә­хеттән ни­чек баш тарт­сын соң? Ир
сөйлә­шеп аң­ла­шу­ны һа­ман су­за, бәл­ки берәр җае чы­гып,
Мө­нирәдән ко­ты­лыр­мын дип өметләнә иде. Тик өмет кап­касы кө­телмәгәндә ябыл­ды.
Беркөн­не ту­а­сы ба­ла­га кирәк-ярак алыр­га дип, Мө­нирә
белән ба­ла­лар ки­бе­тенә чык­ты­лар. Ил­дус Мө­нирә ал­ган
әй­берләр­не сум­ка­га ту­ты­рып тор­ган­да, берәү ки­леп аның
кү­зен кап­ла­ды:
– Менә, эләк­тең­ме, әйт әле, мон­да нишләп йө­ри­сең? –
Ә­дилә­нең та­вы­шын ишеткәч, Ил­дус­ның йөрә­ге жу ит­те: бетте, ба­ры­сы да бет­те… Әдилә бер­ни аң­ла­мый чы­рык-чы­рык
көл­де, ал­ды­на чы­гып бас­ты:
– Ил­дус җа­ны­ем, әллә бәбәйләргә җы­ен­дың­мы, нишләп
йө­ри­сең? – дип Әдилә һа­ман көл­үендә бул­ды, Ил­дус­ның кәгазьдәй агар­ган йө­зен дә абай­ла­ма­ды. Ерак тү­гел генә әй­бер
алып тор­ган Мө­нирә мо­ны кү­реп ах ит­те, тиз генә ак­ча­сын
түлә­де дә, төргә­ген то­тып, бүксә­сен та­гын да ки­ерә би­реп,
Ил­дус яны­на ки­леп бас­ты. Бер­ни бул­ма­ган­дай ел­ма­еп:
– Бү­генгә җитәр, ма­ту­рым, кай­тыйк, иртәгә та­гын чы­гасы бу­лыр, – ди­де. Үзе Әдиләдән кү­зен ал­ма­ды, кем икә­нен
ча­ма­лар­га ты­рыш­ты. Чөн­ки Ил­дус һа­ман да бик соң­лап кайта; Мө­нирә, кай­да йө­рер бу төн­ге 12гә чак­лы, дип, баш ва­та
иде. Менә күр­де ин­де, мо­ны Ил­дус­ның кур­ку ка­тыш агар­ган
йө­зенә ка­рап та аң­лар­га бу­ла.
Әдилә, ап­ты­рап, Мө­нирә­не баш­та­на­як күздән ки­чер­де,
олы кор­сак­лы бу яшь ха­тын Ил­дус­ның белә­геннән кул­тык­
38
лап ал­гач, шак­кат­кан ка­ра­шын Ил­дус­ка кү­чер­де. Ир га­еп­ле
ба­ла ке­бек ба­шын ас­ка иде. Әдилә­нең иреннә­ре кал­ты­ра­ды,
аның да йө­зе ап-ак бу­лып тар­тыл­ды, ире­не сел­кен­де – та­вышы чык­ма­ды, ма­тур зәңгәр күзләргә яшь тул­ды, хә­ле бе­теп
ба­шы әйлә­неп кит­те, чай­ка­лып куй­ды. Ил­дус үре­леп то­тып
ка­лыр­га теләгәч, Әдилә аның ку­лын җан ачуы белән читкә
эт­те дә ки­беттән чы­гып йө­гер­де. Ил­дус те­шен кы­сып, йодры­гын йо­мар­ла­ды, Мө­нирәгә бо­рыл­ды. Аның күзлә­ре ту­лы
нәфрәт һәм рәнҗү иде. Мө­нирә Ил­дус­ның шун­дый авыр күз
ка­ра­шын күтәр­мичә, кур­кып читкә тай­пыл­ды. Ил­дус төргәкне тар­тып ал­ды да ишеккә юнәл­де, аның ар­тын­нан бер-ике
адым ка­лы­шып Мө­нирә ияр­де. «Ях­шы бул­ды әле, йөрмәс­сең
төннәр бу­е­на өс­терә­леп, кор­сак­лы ха­ты­ның­ны таш­лап…
Җирәнкәй, си­ңа да бер чи­рат җитәр», – дип эченнән генә
сөенә иде ул.

Зифа Кадырова

Дәвамы бар