ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

Шул­чак ав­то­бус ки­леп тук­та­ды, Та­һир Мө­нирә­не этептөр­теп дигәндәй, ав­то­бус­ка кер­теп җибәр­де.
– Ми­ңа шул җирәннән баш­ка бер­кем дә кирәк­ми, га­фу ит, дус­тым! – Шап итеп ав­то­бус­ның ише­ге ябыл­ды… Та­һир
ту­лай то­рак­ка йө­гер­де.
Мө­нирә белән бул­ган хәл­не Ил­дус­ка сөйләгән иде.
– Ка­ра, берәр эт­лек эшләмә­сен, ха­тын-кыз мә­кер­ле халык, ки­ре как­кан­ны ярат­мый, – ди­де дус­ты кисәткәндәй.
Мө­нирә­нең ачуы да, үпкә­се дә зур иде. «Үч ал­ма­сам­мы?! Ми­ңа бул­ма­са, си­ңа да бул­мас», дип усал­ла­нып, кыз­лар
ара­сын­да сүз та­рат­ты: «Та­һир белән ки­но­га, тан­цы­га бардык. Ул ми­не һәр­ва­кыт оза­тып куя, кичә дә аның бүлмә­сендә
төнгә чак­лы утыр­дык та, ми­не оза­та кил­де. Кай­тыр­га соң­га
кал­гач, ми­нем бүлмәдә ку­нып кит­те»… Кыз­лар­ның чы­быксыз те­ле­фо­ны Әл­фи­ягә дә җит­кер­де әле­ге сүзләр­не. Әл­фия
мо­ңа бик ышан­ма­ды да, шу­лай да йөрә­генә шом кер­де, ул
ап­ты­рап:
– Кай­чан аның белән ки­но­га бар­сын, ул бит һәр кич минем ян­да, төн­ге ун­бердә генә кай­тып китә.
– Бел­мим, Мө­нирә бө­тен ке­шегә шу­лай дип сөйләп йөри. Бәл­ки си­не озат­кач, аның яны­на ку­нар­га ба­ра­дыр?
Әл­фи­я­не яшен сук­кан­дай бул­ды. Яшь кыз­ның йөрә­гендә
бе­рен­че тап­кыр көн­че­лек хислә­ре уян­ды, үткән кичтә­ге
ма­тур­лык­ны кү­меп, күз ал­дын­да тик яман сурәтләр генә
кал­ды.
…А­выл­да май ба­шы иде. Ка­раң­гы төшү белән тәрәзә
тө­бендә сыз­гыр­ган та­выш ише­теп, Әл­фия ка­тып кал­ды.
Нишләргә?
– Бар ин­де, ки­яү ба­ла­кай­ны тин­терәтмә, кы­зым, – ди­де
әни­се ел­ма­еп. Әл­фи­я­нең әти­се дә, әни­се Та­һир­ны яра­та иде,
кыз­ла­ры­ның аның белән оч­ра­шып йөр­үенә кар­шы бул­мады­лар. Әл­фия, үз-үзен кул­га алыр­га ты­ры­шып, әк­рен генә
ки­ен­де дә тыш­ка чык­ты. Урам­да җы­лы кич, яз­гы бак­ча­дан
ыс­лы тө­тен исе килә, йом­шак кы­на җил искәләп куя.
– Әл­фия, ки­но­га ба­рыр­быз дигән идем, бик озак көттер­дең. – Та­һир ягым­лы ел­ма­еп кыз­га ка­рап то­ра иде. – Бик
әйбәт ки­но диләр, алай­са, гел уку белән бу­ла­шып, бер­кая
ба­рал­га­ны­быз юк.
Әл­фия, бе­раз сүз­сез тор­ган­нан соң:
– Мө­нирә белән ка­ра­ган ки­но­га­мы? – дип кыр­ку гы­на
со­рап куй­ды.
– Мө­нирә белән? Нишләп аның белән ки­но­га йө­рим ди мин.
– Бел­мим, кыз­лар шу­лай дип сөй­лиләр. Ми­нем ян­нан
киткәч, аның яны­на ба­рып, ку­нып кай­та­сың.
Та­һир бермәлгә тел­сез кал­ды, Әл­фи­я­не бе­рен­че тап­кыр
күргәндәй, аңа ка­рап тор­ды, шун­нан соң гы­на телгә кил­де:
– Кем сү­зе ин­де бу? – ди­де ул ко­ры гы­на.
– Мө­нирә сү­зе. Мо­ны бө­тен ке­ше белә ин­де, – ди­де
дә Әл­фия елап җибәр­де. – Алай­са шун­да гы­на йөр, мон­да
килмә бүтән, – дип кап­ка­га бо­рыл­ды. Шул­чак Та­һир Әл­фия­нең белә­геннән эләк­те­реп, үзенә тарт­ты, ия­геннән кы­сып
то­тып, ба­шын үзенә бор­ды, ка­раң­гы­да ике йол­дыз ке­бек янган күзләргә текәл­де. Егет­нең һәр сү­зе сал­кын ти­мер ке­бек
яң­гы­ра­ды:
– Әл­фия, тың­ла ми­не: мин без­нең ара­ны бо­зар­га беркемгә дә юл куй­мам! Без­не ае­рыр­га теләгән ке­ше­нең генә
эше бу. Бәл­ки ми­ңа да ки­леп әй­терләр, мин кай­тып киткәч,
си­нең яны­ңа берәр шәһәр җе­ге­те килә, ди­ярләр… Сол­дат­та
чак­та яз­ды­лар бит, кап­ка тө­бе ту­лы егет ди­деләр. Кем яз­ганын да беләм…
– Мин бер­кем белән дә йөрмә­дем!
– Син ышан ди­дең, мин ышан­дым. Мө­нирәгә тү­гел, сиңа ышан­дым! Ә син ни сөй­ли­сең? Мин көн дә си­нең ян­да
ла­ба­са. Кайт­кач, иртәнгә чак­лы дә­рес әзер­лим. Җи­ңел дип
белә­сең­ме әллә: күп нәрсә оны­ты­лып беткән, җитмәсә, хәрефләр, сан­нар уры­ны­на күз ал­ды­на гел син ки­леп ба­са­сың.
Чит сүзләргә ни­чек ыша­на ал­дың? Мин си­не бер­кемгә алыштыр­мыйм һәм бер­кем белән ча­гыш­тыр­мыйм. – Та­һир җа­ны
көеп: – Бар, кер, ышан­ма­ган юл­даш кирәк­ми ми­ңа, – ди­де
дә бо­ры­лып ки­теп бар­ды.
Әл­фия аны тук­тат­мак­чы бу­лып авы­зын ач­ты, тик та­вышы чык­ма­ды. Кыз кап­ка тө­бендә туй­ган­чы ела­ды, бү­ген ул
мәхәббәт­нең тат­лы гы­на тү­гел, ачы бу­лу­ын да аң­ла­ды.
Та­һир икен­че көн­не килмә­де. Әл­фия ни­кадәр генә көтмәсен, тәрәзә тө­бендә сыз­гы­ру­чы бул­ма­ды. Кыз кер­фек как­мый
төн уз­дыр­ды. Алар Та­һир белән һәр­ва­кыт көн­дез­ге ав­то­бус­та
китәләр иде, икен­че көн­не Әл­фия шул сә­гать­не көт­те. Тик
оч­раш­кач ни әй­тер соң ул? Ах, нин­ди га­зап­лы икән бу яра­ту
дигәннә­ре… Вок­зал­га якын­лаш­кан са­ен кыз­ның йөрә­ге ешрак тип­те. Чал­лы­га китәргә җы­ел­ган ха­лык ара­сын­нан күзлә­
ре белән Аны гы­на эзлә­де. Озын буй­лы, ка­ра дул­кын чәч­ле Та­һир әллә ка­ян ае­ры­лып то­ра – Ил­дус белән бер читтәрәк ни­дер сөйләшә иде. Кыз­лар да Әл­фи­я­не кү­реп, бер-бер­сенә төр­теп, пы­шыл­да­ша баш­ла­ды­лар. Әл­фи­я­нең ике бит ал­ма­сы
ут бу­лып ян­ды, ул кыз­лар ара­сын­да Мө­нирә дә мыс­кыл­лы ел­ма­еп то­ра­дыр ке­бек то­ел­ды. Кыз, бар кы­ю­лы­гын җы­еп, Таһир­га та­ба юнәл­де, яны­на ки­леп бас­ты да ак­рын гы­на аның ку­лы­на ка­гыл­ды. Та­һир ку­лын тар­тып ал­ма­ды. Ил­дус ел­маеп бер читкә, баш­ка егетләр яны­на ки­теп бас­ты. Ба­шын иеп тор­ган кеч­кенә Әл­фи­ягә ка­рап, Та­һир­ның йөрә­ге кы­сы­лып
куй­ды: ул аны шун­дый са­гын­ган иде! Егет Әл­фи­я­не иңеннән ко­чак­лап үзенә тарт­ты, күкрә­генә кыс­ты.
– Әл­фия, җирәнк­әем, мин син­сез яши ал­мыйм, – дип пы­шыл­да­ды.
– Мин дә. – Әл­фия Та­һир­га күтә­ре­леп ка­ра­ды, аның
күзлә­рендә яшь ял­ты­ра­ды.
– Син ми­не­ке, мин си­не­ке, мон­дый хәл бе­рен­че­се һәм
соң­гы­сы бул­сын иде. – Та­һир, ие­леп, кыз­ның җирән чә­ченнән үп­те.
Та­һир шу­шы хәлдән соң Мө­нирә­не бө­тенләй кү­рал­мас
бул­ды. Бер ка­рар­га ки­леп, әти­се белән уты­рып сөйләш­те.
– Әти, син кар­шы килмәсәң, мин өйләнәм.
– Ә уку­ың?
– Читтән то­рып укыр­быз.
– Кай­да то­рыр­сыз?
– Кай­да бул­сын, әти, үзе­безгә өй сал­ган­чы, сез­нең ян­да
ин­де. Әллә син кар­шы­мы?
– Ай, ма­ла­дис, улым! Авыл­да кал­са­гыз, мин биш­куллап ри­за. Өен дә са­лыр­быз, өйлән, улым. Онык­лар үзе­бездә
тәгәрәп үсәрләр. – Та­һир­ның әти­се сөе­нечтән яшь егетләргә
ох­шап кит­те. – Әни­се, ишетә­сең­ме, улы­быз өйләнәм ди, сандык тө­бендә­ге бай­лык­ны чы­га­рып са­ный баш­ла.
– И-и, улым, чын әйтә­сең­ме, кыз­ны би­рерләр­ме соң, бик
яшь, укуы да бетмәгән димәсләр­ме соң? – Әни­се дә сөе­неп
кит­те.
Та­һир ка­ты итеп, үз-үзенә ыша­нып:
– Би­рерләр, – ди­де.– Мин бү­ген үк алып кай­там.
– Хе, алып кайт, – дип ел­май­ды ата­сы. – Алай то­рын
ба­шы­на ут кап­кач… Тик, улым, баш­та яу­чы җибә­рергә онытма, кыз­лар ур­лый тор­ган за­ма­на үткән хә­зер.
– Әти, са­бан­туй­га дип тор­сак, ни­чек бу­лыр? Абый­лар
да кай­тыр, Төмән онык­ла­рың­ны сөеп ка­лыр­сың.
Та­һир­ның әти-әни­се бер-бер­сенә ка­рап ел­ма­е­шып куйды­лар.
– Шу­лай ин­де, яшь чак, дәрт­ле чак. Ярый алай­са, әни­се,
җы­ен, иртәгә кыз со­рар­га ба­ра­быз.
Бу­ла­чак ко­да­лар яшьтәшләр, кай­чан­дыр бергә укы­ганнар, бергә хезмәт иткәннәр, га­иләлә­ре дә авыл­да хөрмәт­ле
са­на­ла иде. Әл­фи­я­нең әти­се Сә­лим аб­зый:
– Кы­зы­быз­ны Га­риф дус­ның ма­ла­е­на шат­ла­нып бирәбез, – дип бик тиз ри­за­лаш­ты. Ике як та ри­за­ла­шып кул сукты. Са­бан­туй­га бер ат­на ка­ла Сә­лим аб­зый йор­тын­да ни­ках
өстә­ле әзерлән­де, мул­ла ни­ках укы­ган­нан соң яшьләргә ак
бә­хетләр теләп, өйдә ике­сен генә кал­ды­рып, чы­гып кит­теләр.
Та­һир­ның өч ел за­ры­гып көткән ку­шы­лу тө­не иде бу: ул
агач яф­ра­гы­дай кал­ты­ран­ган Әл­фи­я­сен ку­рык­мый­ча, үзене­ке итеп ма­тур күлмә­геннән арын­дыр­ды; үзе­нең дә ба­шы
әйлән­де, кул­ла­ры кал­ты­ра­ды, ал­дын­да акыл­ны җу­яр­лык нәфис­лек һәм чибәр­лек то­ра иде. Әл­фия оя­лып кул­ла­ры белән
кап­ла­ныр­га ма­таш­ты.
– Юк-юк, яше­ренмә, мин бу көн­не бик озак көт­тем. – Таһир ашык­мый гы­на Әл­фи­я­нең озын чәчлә­рен сү­теп та­ратты. Әл­фия ая­гын­да көчкә ба­сып то­ра, Та­һир ка­гыл­ган са­ен
кал­ты­рап куя, би­те, күзлә­ре ут бу­лып яна. Аны мо­ңын­чы
бер­кай­чан ки­чермәгән сәер дул­кын­ла­ну биләп ал­ды. Та­һир
кыз­ның ка­лын чәч ара­сы­на бар­мак­ла­рын ба­ты­рып, ашыкмый­ча наз­ла­ды, му­е­ны­на йом­шак иреннә­ре белән ка­гыл­ды,
кай­нар су­лы­шы белән әй­теп бе­тер­ге­сез ләззәткә күм­де. Кайнар иреннәр күкрәклә­ренә ки­леп ка­гыл­гач, Әл­фия түзмә­де,
үзе дә сизмәстән тат­лы ың­гы­ра­шып куй­ды, Та­һир­ның му­енын­нан кы­сып ко­чак­лап ал­ды. Гайрә­тен көчкә ты­еп тор­ган
егеткә шул да җит­те, да­выл өермә­сен ты­еп то­ру ин­де мөм­
кин тү­гел иде: ул Әл­фи­я­сен күтә­реп, ак җәймәгә ки­те­реп
сал­ды, ике йөрәк ша­шып-ша­шып бергә тип­те…
Туй кө­не дә ки­леп җит­те, ике як­тан бик күп ку­наклар җы­ел­ды. Та­һир­ның абый­сы Та­лип та га­илә­се белән
Төмәннән кайт­ты. Әл­фи­я­нең Ал­су апа­сы Мәскәүдән кай­тып
төш­те. Ул, ме­ди­ци­на учи­ли­ще­сын бе­тергәч, дөнья кү­реп кайтыйм дип баш­ка­ла­га киткән иде, шун­да эшкә дә ур­на­шып
кал­ды; менә хә­зер Мәскәү ку­на­гы бу­лып бө­те­релә. Ал­су туй
күлмә­ге кигән сең­ле­сенә ка­рап сок­ла­ну­ын яшерә ал­ма­ды.
– Әл­фия сең­лем, син бү­ген иң чибәр кәләш! Сез шун­дый
ма­тур пар, бе­ре­гез ка­ра бөр­кет, икен­че­гез са­ры сан­ду­гач.
Кыз алыр­га килгән Та­һир Әл­фи­я­не ак күлмәктән кү­реп,
мог­җи­за­га тап бул­ган­дай хәй­ран ка­лып ка­рап тор­ды. Ки­яү егете – сүзгә кесәгә кер­ми тор­ган, һәр­ва­кыт ша­ян, юк­тан да көлке чы­га­рыр­га тор­ган Ил­дус та бермәлгә тел­сез кал­ды да:
– Әки­яттә­ге ки­но, юк, ки­но­да­гы әки­ят ди­яр­сең! – диде. – Бигрәк ма­тур!
Та­һир­ның күзлә­ре Әл­фи­я­се­нең күзлә­ре белән оч­раш­ты,
ара­да алар ике­се генә аң­лый тор­ган, ур­так сих­ри нур­лар
йөр­де; ике­се генә аң­лый тор­ган сер­ле ка­раш кү­ңеллә­рен
җил­кет­те. Туй­га килгән ку­нак­лар да хәй­ран ка­лып ике яшь­не
күзәт­те, ара­да­гы берәү түзмә­де:
– Хо­дай бер ях­шы­га бер шак­шы, бер шак­шы­га бер як­шы
дип бүлә ди, бу юлы бүләргә оныт­кан тү­гел­ме? Ай-яй, ике­се
дә ар­тык чибәрләр, ахы­ры хәер­ле бул­сын, – дип куй­ды.
Ха­лык ике көн буе ике йорт ара­сын­да җыр­лап-би­еп,
бәйрәм итеп йөр­де. Ки­яү еге­те Ил­дус та, икен­че көн­не үз
өс­теннән ки­яү сак­лау ва­зи­фа­сы төшкәч, ир­кенләп бәйрәм
итәргә то­тын­ды, кич­ке як­та ярый­сы гы­на исе­реп кай­тып
кит­те. Өйдә кал­ган­нар җы­е­лы­шып өй җы­еш­ты­рыр­га тотын­ды­лар, күр­ше-тирә дә керә-чы­га йөр­де, кем бу­лыш­ты,
кем­дер һа­ман бәйрәм ит­те. Көтмәгәндә ин­де ая­гын­да көчкә
ба­сып тор­ган Ил­дус Мө­нирә белән ки­леп кер­де. Та­һир белән
Әл­фия сискә­неп кит­теләр, алар Мө­нирә­не туй­га да ча­кыр­маган­нар иде. Ап­ты­рап, бер Ил­дус­ка, бер Мө­нирәгә ка­ра­ды­лар.
Ил­дус ая­гын­да чай­ка­лып:
– Менә мин дә өйләнәм! Мө­нирә дә, өйлә­не­шик, ди. Гаиләләр белән йө­ре­шер­без, дус яшәр­без. Мин дә авыл­га кайтып то­рам, – дип, те­ле көрмәләнә-көрмәләнә мы­гыр­да­ды.
Та­һир ба­шы­на сук­кан­дай ап­ты­рап кал­ды: ул дус­ты­ның
Мө­нирәгә га­шыйк бу­лып йөргә­нен хә­терлә­ми иде. «И­се­реклек белән ха­та ясап куй­ма­сын», дип уй­лап куй­ды, ка­ра­шын
Мө­нирәгә кү­чер­де. Мө­нирә каш ас­тын­нан мәзәк кенә итеп
ка­рап то­ра иде.
Өстәл ар­ты­на утыр­гач, Ил­дус та­гын да ныг­рак исер­де.
Та­һир аның ал­дын­да­гы шешә­не алып куй­ды:
– Җит­те, дус, әйдә, бездә генә ятып йок­ла, иртәгә сөйләшер­без.
– Юк, мин аны үзем оза­тып ку­ям, – дип Мө­нирә торып бас­ты, – әйдә, тор, ки­яү еге­те, – дип уе­ны-чы­ны белән
көлгән бул­ды.
– Кай­та­быз, кай­та­быз, – дип Ил­дус көчкә ая­гы­на то­рып
бас­ты.
Мө­нирә чай­ка­лып тор­ган Ил­дус­ны би­леннән ко­чак­лап
ал­ды:
– Әйдә, бәгъ­рем, җан­кисә­гем, – дип көл­де дә ишеккә
бо­рыл­ды. Алар абы­на-сөр­тенә икәүләп чы­гып кит­теләр.
Бу – Мө­нирә­нең беткә үч итеп тун­ны ягуы иде. «Я­ныңда да бул­мам, ерак та йөрмәм. Бер­ва­кыт ба­ры­бер ми­не
кү­рер­сең, җирән мар­җа­га өйләнгә­неңә үке­нер­сең», – дип
тешлә­рен кыс­ты. Нишләгә­нен тә­га­ен гы­на аң­лап җит­кермәде, исе­рек Ил­дус­ны үз өйлә­ренә та­ба өс­те­ри-өс­те­ри, эченнән
генә елый-елый, кемгә­дер яна­ды. Кап­ка тө­бенә җиткәч
кенә бе­раз уй­ла­нып тор­ды да, ба­ры­бер мин дигәнчә бу­лыр,
дигән ка­рар­га кил­де. Шау­ла­мас­ка ты­ры­шып, Ил­дус­ны йо­кы
бүлмә­сенә алып кер­де, аны­сы исә Мө­нирә ку­лын ыч­кын­дыру белән тәгәрәп ба­рып төш­те. Мө­нирә аны чи­шен­де­рергә
то­тын­ды, ан­нан сте­на бу­е­на этәр­де. Ил­дус бе­раз нәрсә­дер
мы­гыр­да­нып ят­ты да йо­кы­га кит­те. Төн­ге ыгы-зы­гы­га Мөнирә­нең әни­се Мәрь­ям апа да уя­нып:
– Мө­нирә, син­ме? Ник шау­лый­сың, ак­рын­рак бул­мыймы­ни? – дип со­рап куй­ды.

Зифа Кадырова

Дәвамы бар.