САГЫНЫРСЫҢ - МИН БУЛМАМ

- Әй, килен, Байрас атасына охшаган шул, әйтсә, эшләми калмый инде. Аталары мине дә шулай алып кайткан иде. Байрас белән югалмассың. Ә кешедә эшең булмасын, син безнеке, бала безнеке, без шат кына. Без моны атаң белән күптәннән көттек, шулай булгач, төкле аякларың бе­лән, килен, - дип, аркасыннан сөйде.

Шәүкәт абый Байраска:

- Ничек? - дип ымлады.

- Яхшы, - диде шатлыктан авызы кола­гына җиткән улы.

- Маладис, - дип елмайды әтисе, алар бер-берсен тиз аңладылар.

Иртән Сөмбел уянганда, Байрас эшкә киткән иде. Ул аптырап тирә-ягына күз салды. Барысы шулчаклы тиз булды, дүрт көн эчендә кияү табып, тормышка чыкты. Ничек булса да, гаилә тормышын башлап җибәрергә кирәк.

Сөмбел, беренче эш итеп, хәленнән килгәнчә фатирга ремонт ясады, яңа матур пәрдәләр элде, матур гөлләр утыртты, идәнгә келәмнәр җәйде. Аш бүлмәсен тәртипкә китерде. Сәмәркандтан алып кайт­кан җәймәләр һәр җиргә матурлык өстәде. Ире кайткан вакытка һәрвакыт тәмле ашы әзер, чәй янына коймагы-пәрәмәче пеш­кән була. Байрас аның шулкадәр эшне бер­үзе башкара алуына гаҗәпләнде. Сөмбел фатирдан гөл бакчасы ясады. Байрас, хәзер буш вакыты булган саен, өенә кай­тырга атлыгып тора. Элек ашханәдә ашап кайта, диванга ятып телевизор карый да йоклый иде. Ялгыз яшәгән көннәрен искә төшереп: «Ничек яшәгәнмен икән?» - дип уйлый.

Сөмбел беренче ике атнаны фатир бе­лән генә шөгыльләнде. Азамат исә авылда бабасы янында булды.

Булат Сөмбелне күргәннән соң үзенә урын тапмады, эштән кайтышлый, энесе янына кереп чыгарга булды. Ул аларны кайдан тапкан, улы ни өчен аңа «әти» дип дәшә - барысын да җентекләп сорашырга уйлады. Шундый уйлар белән ул ишек төймәсенә басты, борынына әллә нинди тәмле исләр килеп бәрелде. Ишек ачылып китте.

- Кайттыңмы? - дип, елмаеп Сөмбел каршы чыкты.

Алар бер-берсен күреп, сискәнеп куй­дылар.

Ярый әле, эштән кайтып килүче Байрас аларны бу авыр хәлдән коткарды.

- Нәрсә, абый, аптырап торасың, кер, - дигәнгә, алар икесе дә караклыкта тотылгандай куркып киттеләр. - Әйдә, кер. Ай, нинди тәмле исләр чыккан, үлеп ашыйсым килә. Абый, өстеңне сал, түргә уз, чит кеше кебек торма инде, - дигәч, Булат кыяр-кыймас эчкә узды. Энесенең
фатиры танырлык түгел иде. Өйдә әкрен генә ниндидер көй уйный, бүлмә якты да, караңгы да түгел, кичке ут яндырылган, чын-чынлап мәхәббәт оясы. Булатның йөрәген әллә үкенеч, әллә көнләшү кис­тереп үтте.

Байрас абыйсын:

- Әйдә, абый, кичке аш ашап алыйк, аннары иркенләп сөйләшербез, - дип, аш бүлмәсенә алып керде.

Сөмбел мул итеп табын әзерләгән, өстәлдә кыздырылганы да, пешкәне дә, яшелчәсе дә бар. Алар сөйләшмичә аша­дылар, тәмле пәрәмәчләр белән чәй эчте­ләр. Табынны җыештыргач, Сөмбел зур бүлмәгә чыкты, Байрас аның артыннан ишекне япты.

- Абый, күрәм, син Сөмбелне монда очратып аптырап калдың. Без язылыштык, үзең күргәнчә, хәзер бергә яшибез. Теге вакытта өйгә алып кайтып утыртсам да, син аңа өйләнергә теләмәдең, хәзер миңа үпкәләмә. Минем сезнең арада ярәштерүче булып йөрисем килми. Ул китеп
бармаган булса, теге вакытта ук өйләнә идем. Белмәдем, димә, мин сиңа аны яра­туымны күптәннән әйтә килдем. Хәзер минем үткәннәргә кире кайтасым килми, син дә үткәннәрне оныт. Сөмбел - минем хатыным, мин аны бик яратам.

• Ә ул сине?
• Белмим, бәлки, кайчан да булса яратыр, синнән соң янып бетмәгән булса... - Ә Азамат сиңа ни өчен «әти» ди? - «Син минем әтиме?» - диде, «Әйе», - дидем. Алты яшьлек сабыйга синең яшь­лек хаталарыңны ничек аңлатыйм инде? Абый, ничек бар - шулай калсын, Сөм­белнең башка баласы әллә була, әллә юк. Хәтерләсәң, теге вакытта карт доктор аңа бала табарга ярамаячак, диде. Менә хәзер икебезгәме, дүртебезгәме - бер бала. Ә син улың белән аралаш, курыкма, Сөмбел каршы килмәс. Фәридәң үткәннәрең турында беләме?
• Юк, белми.
• Без капчыкта ятмый, бер тишеп чы­гар, син аңа дөресен сөйлә, озакка сузма. Кешедән ишетсә, яхшы булмас.

Булат алардан соң гына кайтып китте, күңел почмагында кабынган кечкенә өмет чаткысы бик тиз сүнде, ул соңга калды...

Сөмбелнең өе чиста, җылы, үзе ягымлы, пешергән ашлары тәмле. Ә алар икәү генә яшәгәч, Фәридә кайнар ашлар сирәк пеше­рә, күбрәк коры-сары белән тукланалар, сөйләшер сүзләре дә юк, әкренләп, бер-берсеннән читләшә баралар. Сөмбелнең җылы өеннән соң үзенең өе шыксыз, җан­ны салкын өшеткәндәй тоелды. Ул Алла урынына табынган, тыйнак, йомшак, күп сөйләшми, кычкырып көлми торган Фәри­дә белән яши башлагач, аңарда ниндидер эрелек, салкынлык сизде. Барысы да ул көткәнчә булмады, күңеле нидер эзләде, кемнедер көтте. Сөмбелгә килеп кагылуга, ул кабынып китә, башын югалта, Сөмбел аңа бөтен җаны-тәне белән җавап бирә, алар сүзсез аңлашалар иде. Теге вакытта, мунчада, хатаны төзәтергә ике сүз җитә иде. Булатның йөрәге кысылып куйды. Сөмбел белән йөргәндә, кая ба­рып керәсең, шунда бәйрәм, уен-көлке, шаян сүзләр иде, беркайчан юк-барга үпкәләмәде. Фәридә, юк өчен үпкәләп, аны айлар буе янына җибәрми, сөйләшми интектерде, шуңа Булат ярамаган сүз сөйләп хатынын үпкәләтүдән куркып яшәде. Бала булса, сөйләшер-уртаклашыр сүзләре булыр, аларны үзара бәйләр иде. Ә болай? Бүген ул, энесеннән кайтканда, тормышының ничаклы җансыз һәм буш икәнлеген аңлады. Фәридә янына җылы юрган астына кереп ятты - җылына алмады. «Кайда ялгыштым соң?» дигән уй башыннан чыкмады. «Үкенерсең, улым, Сөмбел яхшы хатын булачак, юкка рәнҗе­тәсең», - дип, әтисе ничә тапкыр кисәткән иде. Менә хәзер шуның әҗерен җыя.

Әтиләре Фәридәне Сөмбелне яраткан ке­бек ярата алмадылар. Аларга салкын гына «Сез» дип дәшүче, эшкә артык исе китми торган Фәридә белән «әткәй-әнкәй» дип өзелеп торган, көченнән килгән барлык эшне җимертеп эшләүче Сөмбел арасында җир белән күк аермасы иде шул. Әтиләре­нең Фәридәне ачыктан-ачык өнәмәүләрен күреп, Булатның йөрәге әрнеде. Йортта Сөмбелнең урынын берәү дә алыштыра алмый иде, бу хакта кычкырып әйтмәсәләр дә, һәрвакыт сизелеп торды. Сөмбел белән еш очрашырга туры киләчәк, бер түбә астында ничек яшәргә? Эх, теге вакытта әтисен тыңлаган булса... Кайчан­дыр Сөмбелне елатса, хәзер үзе елый...

Абыйсы киткәч, Байрас Сөмбел янына керде, ул тәрәзәдән кичке урамга карап тора иде. Байрас, сиздермичә, хатынын күзәтте. Беләсе иде, Сөмбел ниләр уйлый икән? Бәлки, ул әле һаман Булатны яра­тадыр. Түзәргә кирәк, аны оныттырыр өчен ул барысын да эшләячәк. Сөмбел елыйдыр дип, үзенә таба борды, алар сүз­сез генә бер-берсенә карашып тордылар. Сөмбелнең карашлары берни аңлатмый, анда бушлык.

- Үткәннәргә кире кайту юк, Байрас. Син мине ашыктырма, вакыт бир.

Сөмбел ике-өч атнадан эшкә чыгарга җыенды.

• Байрас, мин эшкә урнашырга уйлыйм. Теге вакытта үзем яткан больницага барып карыйм әле, урын булса, шунда эшләр идем.
• Үзем илтермен. Сине ак халаттан, ак башлыктан күзалдыма да китерә алмыйм.
• Миңа бүген үк эш бирмиләр ич, әле күреп туярсың. Төннәрен куеныңнан алып чыгып китә башласалар, ник өйләндем, диярсең.
• Мин синнән туймам, син генә миннән туйма, - дип, Байрас хатынын алдына утыртты. - Мин әле сине күреп тә туйма­дым, кичен кем мине елмаеп каршы алыр?

Төшке ашны өйдә ашарга өйрәнеп беткән идем, ашханәнекен күрәсем дә килми. Ашау бер сәбәп кенә, сине көндез кайтып бер яратып китсәм, эш сәгате тизрәк үт­кәндәй була. Мин бит сине өйдән чыгуга сагына башлыйм.

• Ярый, ул кадәр арттырма, төн җитмә­гән сиңа...
• Юк, җитми, сөеклем, җитми, - диде ир хатынының колак яфракларын үбә-
  үбә, - мин югалган алты елның һәр көне өчен синнән үч алачакмын. Эшкә барасы булмаса, өйдән бөтенләй чыкмас идем, шулай синең белән генә ятар идем.

Аның күзләре ялтырады, тыны кайнар­ланды, үзе халат бавын тарткалады.

- Байрас, сабырсыз, ялтыратма күзеңне, май урлап ашаган песигә охшыйсың, -дип көлде Сөмбел, аның үзенә дә бу тормыш ошый башлаган иде.

Икенче көнне Сөмбел бик матур итеп тегелгән йон костюм, ак кофта, биек үкчә­ле туфлиләрен киеп, көзге каршына килеп утырды. Ул бизәнү әйберләрен сирәк куллана, кайчак, бизәнәсе килеп, көзге каршына килә. Көзгедән үзенең сурәте­нә карый: тән тиресе кара, кашы калын, керфеге куе озын, иреннәре әле кызыл­лыгын югалтмаган. Ни сөртергә белми, шулай да ярар дип, көзге каршыннан китә. Бүген дә көзге каршында озак утырмады, ире янына чыгып:

• Шулай барсам ярыймы? - дип со­рады.
• Минем янга мондый чибәр хатын кил­сә, берсүзсез эшкә алыр идем.

Байраска хатынының киенүе, кыланы­шы бик ошый. Ул аны больница ишеге төбенә кадәр китерде. Сөмбелнең дул­кынлануын сизеп, кулыннан тотты, аның күзләренә карап:

- Тынычлан, барысын да оныт. Мин сине шушында көтәрмен, - дип, ишек төбендә басып калды.

Сөмбел баш табиб бүлмәсен эзләп кит­те. Теге вакытта кемнең кайда утырганы исендә калмаган, хәер, аның кайгысы тү­гел иде. Бүген ул больницага икенче кеше күзлегеннән карады: чиста, яңа гына төзә­тү эшләре беткән, ахры, дип уйлана-уйлана, «Баш табиб Власов Юрий Петрович» дигән язулы ишек янына килеп туктады. Ишек шакып, керергә рөхсәт сорады, өстәл артында утырган сәркатип аның кем булуы белән кызыксынды.

- Миңа Юрий Петровичны күрергә кирәк, эш буенча. Мин аның күптәнге танышы, - диде Сөмбел.

Сәркатип баш табиб янына кереп китте, бераз торганнан соң чыгып:

- Керегез, - диде.

Бүлмәдә яше алтмыштан узган, чәче коелып беткән, шулай да әле нык гәүдәле, бик җитди Юрий Петрович утыра иде.

- Исәнмесез, Юрий Петрович, - диде Сөмбел, елмаеп. - Мине танымыйсыздыр инде. Сез мине ике тапкыр үлемнән котка­ рып калдыгыз, - диде дулкынланып.

Власов аңа текәлде, күзлеген дә салып карады.

• Хәтерләмим шул, бәлки, искә төше­рерсез. Күпләрне үлемнән коткарырга туры килә.
• Мин алты ел элек бик авырлык бе­лән бала таптым. Аңарчы да бер ай бу больницада ятып чыгарга туры килгән иде. Берәр вакыт мин сезгә карточкамны күрсәтермен. Сез мине һичшиксез исегез­гә төшерәчәксез. Сез минем янымда бик күп вакыт уздырдыгыз. Үткәннәрне искә төшерәсем килми. Аның никадәр куркы­ныч булганлыгын мин хәзер генә аңла­дым. - Сөмбелнең күзенә яшь тулды.

Карт табиб, нидер исенә төшерергә ты­рышып, маңгаен җыерды.

- Сез хаклы, карточкагызны карасам, исемә төшәр иде. Куркыныч булганлыгын ничек аңладыгыз?

Сөмбел, бит очларын чокырайтып, бик матур итеп елмайды.

- Мин хәзер сезнең коллега.

Ишектә ак халатлы бер ханым күренде.

- Юрий Петрович, кул гына куегыз әле, - диде.

Доктор, керегез дигәнне аңлатып, янындагы урындыкка күрсәтте. Каршыга утырган ханым Сөмбелгә карап куйды. Сөмбел, аны танып, елмаеп җибәрде.

- Исәнме, Римма, әллә син дә танымый­сың инде, Юрий Петрович та оныткан.

- Тукта, тукта, хәзер әйтәм. Булатның хатыны бит син, исемә төште, Сөмбел.

• Мин Булат хатыны түгел, шулай да тануың өчен рәхмәт.
• Риммочка, миңа аның карточкасын табып китер әле, һич хәтерли алмыйм.
• Хәтерләр идегез дә, ул бик үзгәргән. Чәчләре кыска, үзе ябык, кечкенә иде. Сез аны бер ай депрессиядән чыгара ал­мадыгыз, башта өч көн комада ятты. Бала табарга да безгә китерделәр. Соңга калып китергәнгә, бик авыр операция ясарга ту­ры килде. Ул тагын үлем белән көрәште, бер әби аның яныннан да китмәде.
• Менә хәзер исемә төште, сезне Верочка саклады. Без бит аның белән бер йортта яшибез, күрешкән саен сезне искә ала идек. Соңгы вакытта гына сирәк очрашабыз, чирли ул. Аның янына бардыгызмы әле?
• Юк шул. Менә бүген барырга җые­нам. Минем кайтканыма әле ике генә атна, шул арада да бик күп вакыйга булды, һич вакытым җитмәде. Борчылмагыз, мин аны ташламам.
• Безгә нинди йомыш белән килдегез?
• Юрий Петрович, миңа эш кирәк. Сез миңа теге вакытта бик ошадыгыз, шуңа күрә мин дә сезнең юлны сайладым, - дип, ул аның алдына үзенең кызыл тышлы дип­ломы белән характеристикасын чыгарып салды.

Юрий Петрович, дипломны ачып кара­гач, сызгырып җибәрде. Дипломны кат-кат карады, характеристиканы җентекләп укып чыкты.

- Риммочка, бу элекке Сөмбел түгел, ул хәзер югары белемле хатын-кызлар таби­бы, минем коллегам Сөмбел Харисовна. Мондый юнәлеш буенча яхшы хирургны күптән эзли идек, катлаулы операция ясардай хатын-кыз хирургыбыз юк. Безгә килүегезгә бик шатмын. Бүген үк кадрлар
бүлегенә кереп, документларыгызны тап­шырыгыз. Әгәр язылганнар чынлап та хак икән, сез минем уң кулым булырсыз. Менә бит авырлыклар кешене нинди сайлау алдына куя, кемдер сынып юкка
чыга, ә көчлеләр усаллашып, тормышта кимсеткәннәргә үч итеп, чыбык очына ябышып булса да, югарыга үрмәли. Мин синең белән чын күңелдән горурланам. Кем уйлаган сине шундый чибәр ханым­га әйләнерсең дип, ышануы да кыен, син кабат чәчәк аткансың. Ак юллар сиңа, кол­лега! - дип басым ясап әйтте доктор.

Римма Сөмбелне больница ишегалды­на кадәр озата чыкты.

• Сөмбел, сине югалган дип тә, кайтып киткән дип тә сөйләделәр. Кайларда бул­дың соң син?
• Укырга киттем, алты ел укыдым. Ме­нә хәзер кайттым, - дип, сүзен төгәлләргә
  өлгермәде, яннарына Байрас килеп басты.
• Бәй, Байрас, нишләп йөрисең монда?
• Хатынны алып килдем. Эшкә ала­сызмы үзен? - дип, Сөмбелнең биленнән кочаклап алды.

Римма телсез калды, дөрес ишеттемме дигән сыман, аларга карап куйды. «Абый­сының хатынына өйләнде микәнни?»

Байрас, аның уен укыгандай:

- Ул теге вакытта да минем хатын иде, мин аны укырга гына җибәргән идем бит. Әйдә, матурым, эшең беткән булса, өйгә кайтабыз, - дип, хатынын җитәкләп алды.

 

Дәвамы бар.

Зифа Кадырова.