КАРАКОРТ

– Бигрәкләр сабыр холыклы иде, сөйләмәгәч, авыру икәнен дә белмәдек бит, – ата-аналар бер якта кулъяулыклар белән күзләрен сөртеп торалар.
– Аның кебек мәрхәмәтле укытучы мәктәптә бүтән юк та...
– Өченче көн кызым кайтты да сүз әйтәлми тора, елап шешенеп беткән. Бу авыр хәлне аннан ишеттем.
– Миңа Тәлига Сәлимовнаның болай кисәк үлеме шикле тоела.
– Йөрәк, диләр бит. Көтмәгәндә туктый да куя икән ул.
– Шулай да...
Хаммат та, кайгыга баткан ир рәвешен китереп, ике атналап кеше саен язмышына төшкән сынауга зарланып йөрде.
– Ташлады да китте... ничекләр яшәрмен мин ансыз, – дигәндә күзләрендә яшь тамчылары җемелдәде хәтта.
Әллә кылган гамәлләреннән чынлап каушап калды, Нәфыйгане дә, Фәтхияне дә бу көннәрдә якын китермәде, йорт-курада хуҗалык эшләрен үзе башкарды. Мәчеткә барып, хатыны рухына дога укытты да үзенә юка китап алды. Кичләрен шул догаларны укыштырды. Шуннан гына Хаммат җаны урынына утыруын тойды...
Ә бер айдан элекке халәтенә кайтты, кыйммәтле шәрабләр эчеп, кабат типтереп яши башлады. Бәхет күбрәк Нәфыйгагә тиде. Бөкерене кабер генә төзәтә шул...
Ничек кенә ваемсыз тоелмасын, Хаммат хатыны турында сүз чыгуын, аны искә алып сорашуларын, Тәлиганең яхшы якларын сөйләп китүләрен бер дә өнәми иде. Андый сөйләшүләрне кискен өзә дә:
– Үлгән артыннан китеп булмый, исән чакта яшәргә кирәк. Нинди киемнәре ошый – шкафы белән ал, синең самый бизәнеп йөрер чагың, – диеп, сүзне икенчегә бора.
Җәйнең яңгырлы салкынча көне кичкә авышып, кояш баешына барганда, бервакыт Хамматка эш буенча районга барырга туры килде. Үтисе йомышларын түгәрәкләп, базар тирәсен әйләнеп чыгарга булды. Сатып алучылар берәм-сәрән генә, сатучылар инде товарларын төйнәштереп яталар. Күрше республика номеры язылган бер машина янына килеп туктады ул. Киез итекләрен капчыкка тутырып торган ир Хамматка таба борылды да катып калды. Аның өчен вакыт, поезд кычкырткан тавыш чыгарып, артка чапты... “Ул бит!.. Ул.. Ул!” Уң күзеннән колагына кадәр яңагын кызгылт җөй тоташтырган Гата сүз әйтер хәлдә түгел иде: яшел шакмаклы кыска җиңле күлмәк кигән нык бәдәнле салкын карашлы бу ир алтын тешләрен күрсәтеп елмайса да, киез ката сатучы үзенең каршында ырҗайган шакалны күрде. Үткәннәр баш миен кайнатып чыгар дәрәҗәдә яндырып искә төште. Кичә генә булган кебек... Ап-ачык итеп...
Хамматның игътибарын бу ирнең үзенә караганда, битендәге җөе җәлеп итте. “Кем булыр? Баядан бирле ник акаеп тора аңа? Моннан китү хәерлерәк булыр...” Борылып, биш-алты адым ясарга өлгермәде, каршына быел армиядән кайткан авылдашы Зәки чыкты.
– И... әйбәт булды, Хаммат абый! Авылга җәяү кайтырмын инде дип торганда, сез очрадыгыз, – дип, егетнең эндәшүенә, тегесе:
– Мин әле генә кайтмыйм, энем, керәсе җирләрем бар, – диде дә машинасы янына кызулады.
Инде итек сатучы да айнып китте. Йөгереп егет янына килде:
– Әйтегез әле, зинһар, бу кешене беләсезме? Кайсы авылдан ул? – дип җиңеннән тартты.
Зәки шатлыгының көлгә очып әйләнүеннән әле исәңгерәп тора иде:
– Безнең авылдан инде, нишләп белмәскә, – диде дә базар капкасына таба атлады.
– Туктагыз әле! Миңа бик-бик кирәк бу! Кайсы авыл соң ул сезнең авыл?
Авылның исемен әйтеп, Зәки хәзер үзе аңа сорау яудыра башлады:
– Үзеннән сорап белергә теләмәдегезме? Әллә итегегезне урлап качтымы? Милициягә бирәсезме?
Шул сораулары белән Гатаны дөрес юнәлешкә кертеп җибәрде. “Әйе, әйе, бүген үк милициягә кереп әйтергә кирәк!”
– Кайда эшли соң ул?
– Ул Шәмсиев Хаммат Шәрәфович, районда бик мактаулы укытучы, рус телен укыта.
– Рәхмәт, рәхмәт, сезгә. Ходай бар эшләрегезне уң кылсын, авырлыкларны җиңеләйтсен.
– Амин! – дип Зәки борылган иде, урам буйлап ат белән кайтып баручы икетуган абыйсын күреп, шул якка очты.
Гата өенә ничек кайтып җитүен; хатыны, балалары ниләр сөйләвен – берсен дә хәтерләми. Юк, ул барысын да күрде, эшләде, сөйләде. Әмма... күңеле белән бик еракта – немец концлагерында иде ул.
Плашув... Күпме еллар үтте. Онытырлык кына булмады... Берлинга кадәр барып җитеп, җиңү белән туган якка кайту шатлыгы анда күргән газапларны бик тирәнгә яшереп бикләп кенә куйган шул. Еллар үткәч тә анда күргәннәр төшкә керә. Сугышта пуляларның баш очыннан сызгырып узулары керми, ә менә шундагы җәберләнүләр... Эттән талатулар... Ачтан егылмас өчен, ботинка кунычларын кимерүләр... Коеп яңгыр яуганда таеп егыла-егыла, авыр ташларны
ташулар. Ә бервакыт... Иртәнге барлауга тезелгәч, әллә нидән генә рәт арасында сөйләшүләр китте. Сакчы борылган арада Гата:
– Сөйләшмәгез, әнә камчысын чыгарды, – дип, башкаларны туктатырга теләп кенә әйткән иде, күз читен яндырып, кайнар кан агып та төште. Шунда исән күзе белән үзенә суккан сакчының карашын тотып калды. Салкын пыяла күзләр, авызын чалшайтып мыскыллы елмаю... Бу сурәт аның баш миенә сеңде булса кирәк. Тоткыннар үзләрен эшкә йөрткән сакчыларны бик истә калдырмыйлар – аларга карап торырга вакыт бармы? Менә монысын Гата мәңгегә онытмаячак инде. Бер дә юкка, нахакка... Үзенә ләззәт алу өчен кан кирәк булды бу катыйльгә. Бу килбәтсез чырай төшләренә кереп йөдәтте... Димәк, ул – Хаммат Шәрәфович...
Гата бу хәбәрен район милициясенә тапшыру бик дөрес фикер булуына ышанып бетмәде. Районда танылган укытучы... әшнәләре, дуслары бардыр. Милициядә дә булса?.. Сузарга да ярамый, таяк ике башлы. Мин таныгач, ул да танырга мөмкин, яки шикләнергә – мине эзләп табу аның ишеләргә берни тормый. Һөҗүмне мин беренче ясарга тиеш! Башкалага барырга кирәк, үзәк органнарга.
Икенче көнне иртән иртүк, сугышта булганлыгы турындагы бөтен документларын бер яулыкка төйнәп, Гата Камалиев ерак юлга чыкты. Өйдәгеләрнең берсенә дә дөресен әйтмәде. Аллам сакласын, теге бәдбәхет якыннарына зыян китермәсен... Машинасына киез итекләрен салып, күрше районга сатарга барам, дип кузгалды Гата.
Ә Хаммат, зәңгәр “Волга”сында кайтыр якка юнәлгәч, итек сатучы турында төптәнрәк уйларга җыенган иде, борылышка җиткәндә юл чатында бала белән басып торган Физалияне күреп, базардагы очрашуны гына түгел, кайдан кайтып килүен дә онытты. Машина туктады. “Менә хәзер исәп-хисап тотар чак килде”, дигән зәһәр уй йөгереп үтте Хамматның башыннан.
– Авылга кайтышмы? Шулайдыр... ишеттем, ишеттем – биатаң гүр
иясе булган икән. Нишлисең, бер кеше дә мәңгегә килми. Әйдәгез, утырыгыз! Әсгать сине нигә бала белән юлда калдырды?
– Ул кичә үк кайтып китте шул. Төнлә сакларга. Әнкәйнең дә сәламәтлеге какшап тора. Улыбызның кичә температурасы бар иде, бүген җиңел инде. Районга почта машинасында килдем. Бу якка өч чакрым гына бит, берәр машина очрар дигән идем... Рәхмәт, Хаммат абый, туктадыгыз.
Хаммат аларның ничек яшәүләре, мәктәптәге эшләре турында төпченде. Физалиянең үзе белән генә сөйләшә, улын гүя күрми дә. Сабыйга берәр җылы караш ташласа да күңеле булыр иде. “Бәләкәй балаларны яратмыйдыр инде”, – дип уйлап, Физалия әзрәк тынгысызланган дүрт яшьлек улын кысыбрак кочаклап алды. Ә Хамматның башында: “Менә миңа малай табып бирергә кем кирәк булган!” дигән уйлар бөтерелә иде.

Зимфира Исламова.

Дәвамы бар.