Сельские нивы
-3 °С
Облачно
АНТИТЕРРОР
Все новости
Литература
26 Ноября 2021, 15:00

ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

– Ух, Ил­дус абый, ни­чек ма­тур, гел әтигә ох­ша­ган; әни генә күрмә­сен. Ба­ла хак­лы бул­ды, Әл­фи­я­не то­та ал­ма­ды­лар, та­гын чыгып чап­ты. Ул көн­не Сә­гыйдә апа килгән иде:– Син ин­де, Ил­дус улым, ачу­лан­ма, ке­ше ара­сын­да яхшы тү­гел бо­лай. Сә­лим аб­зы­ең да те­рел­де, мин мон­да үзем ка­рар­мын, – ди­де ул Ил­дус­ка.

ЯЗМЫШ СЫНАВЫ
ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

– Ух, Ил­дус абый, ни­чек ма­тур, гел әтигә ох­ша­ган; әни генә күрмә­сен.
Ба­ла хак­лы бул­ды, Әл­фи­я­не то­та ал­ма­ды­лар, та­гын чыгып чап­ты. Ул көн­не Сә­гыйдә апа килгән иде:
– Син ин­де, Ил­дус улым, ачу­лан­ма, ке­ше ара­сын­да яхшы тү­гел бо­лай. Сә­лим аб­зы­ең да те­рел­де, мин мон­да үзем
ка­рар­мын, – ди­де ул Ил­дус­ка.
Ил­дус бер сүз дә эндәшмә­де, ти­мер-то­мыр­ла­рын ал­ды
да әтилә­ренә кай­тып кит­те. Өйдә әти­се дә шу­ны ка­бат­лады:
– Әл­фи­ягә йорт­ка ке­реп ал­ган дип сөй­лиләр, әлегә бармый тор, улым, әзрәк ва­кыт уз­сын, – ди­де ул. Ил­дус янә авыз
ачып бер сүз эндәшмә­де. Ул сөйләшсә дә ба­ла­лар белән генә
сөйләш­те, олы­лар­ның, ке­ше хә­лен бел­мичә, бүрәнә аша бү­ре
ку­ып йөрүлә­ренә ачуы кил­де, әти­сенә дә кул гы­на селтә­де.
Та­һир­ның сы­нын күргән Әл­фи­я­не бө­тенләй алып кай­тып
бул­мый баш­ла­ды, ул аңа ябы­шып я ела­ды, я көлә-көлә
те­ре итеп сөйләш­те. Ил­дус­ка эшләгән эше өчен үке­нергә
генә кал­ды. Уй­ла­ды-уй­ла­ды да, яса­ган сын­ны са­рай­га алып
кай­тып, яше­реп куй­ды. Бу та­гын да авыр­га төш­те: Әл­фия
сын­ны югал­ту­ны Та­һир­ны югал­ту белән бер ки­чер­де, бө­тен
ка­берләр ара­сын­нан эзлә­де, ча­кы­рып ела­ды. Ул килгән са­ен
те­ге кош та ки­леп, җан­ны өз­де­реп кыч­кыр­ды. Аны кү­реп,
Әл­фия «Та­һир, Та­һир, әйдә, өйгә кайт», дип ча­кыр­ды, ару­ны
да, сал­кын­ны да той­ма­ды, кош ар­тын­нан йө­гер­де.
Кар­лы-яң­гыр­лы көз кил­де. За­һир, мәктәпкә йө­рер урынга, күбрәк әни­сен сак­ла­ды. Төн җитсә, кы­сып ко­чак­лап ята.
Сә­лим ба­ба­сы да сак­та, ишек тө­бендә­ге бүлмәдә йок­лый.
Шу­лай да ба­ла – ба­ла ин­де, беркөн­не әни­се­нең чы­гып киткәнен сиз­ми кал­ган.
Иртән За­һир кыч­кы­рып җибәр­де:
– Ба­бай, ба­бай, әни юк, та­гын чы­гып киткән!
Тыш­та сы­зы­лып кы­на таң ата, җиргә ап-ак кар ят­кан.
За­һир­ның кыч­кыр­ган та­вы­шы­на Сә­лим аб­зый­ның йөрә­ге
ча­быш аты­дай тибәргә то­тын­ды:
– Я Хо­да­ем, ни­чек сиз­ми кал­дым икән соң?
Яңа кар өс­тендә­ге эзләр кап­ка­дан чы­гып, зи­рат­ка юл
ал­ган иде. За­һир әни­се­нең эзлә­ре бу­ен­ча бар кө­ченә чап­ты,
аның ар­тын­нан Сә­лим аб­зый да хә­леннән килгәнчә йө­ге­рергә
ты­рыш­ты, «ка­тып кы­на үлмәсә ярар иде, ни­чек ишетмә­дем,
карт җүләр», дип үз-үзен сүк­те. За­һир килгәндә, әни­се ка­бер
өс­тендә­ге кар­ны ку­лы белән сы­пы­рып, бер читкә өеп уты­ра,
өс­тендә бер кат өй күлмә­ге генә, үзе яла­на­як, чәчлә­ре туз­гыган, күзлә­ре ут яна. Ул хәт­та улын да та­ны­ма­ды.
– Әни, ка­тып үлә­сең бит, – дип, За­һир әни­сенә ябышты. – Әйдә, кай­та­быз, әти өйдә, без­не көтә, – дип тә ка­ра­ды,
тик әни­се үз эченә бикләнгән, ишет­ми иде.
Сә­лим аб­зый ни­чак­лы гы­на йө­ге­рергә ты­рыш­ма­сын,
әллә­ни ара китә ал­ма­ды, йөрә­ге кыс­ты, күз ал­ла­ры ка­раң­гылан­ды. Үз көч­сез­ле­геннән үзе елар­га җиткән иде, көтмәгәндә
яны­на җигү­ле ат ки­леп тук­та­ды.
– Си­кер, Сә­лим аб­зый! – Ул яны­на ки­леп тук­та­ган чана­га тәгәрәп кенә ки­леп төш­те, сүз әй­тергә те­ле әйләнмә­де,
ал­га дигән­не аң­ла­тып, ку­лын гы­на бол­га­ды.
– На-на, мал­кай! – Ил­дус ат­ны ал­га ку­а­ла­ды.
– Тизрәк, тизрәк, Ил­дус улым! – Сә­лим аб­зый­ның хә­ле
дә, ты­ны да кал­ма­ган, те­лен көчкә әйлән­де­реп, «кот­кар балам­ны», дип пы­шыл­да­ды.
Әл­фи­я­не ат­ка утыр­та ал­мый йөдәп бет­теләр. Әл­фия баш
бир­ми, һич тың­ла­мый, үзе ут бу­лып яна. Ил­дус өс­тендә­ге
фу­фай­ка­сын са­лып, Әл­фи­я­не тө­реп, кы­сып ко­чак­ла­ды.
– Чү, бу мин, Әл­фия, мин – Та­һир, әйдә, кай­та­быз, – дип
ча­на­га утырт­ты, үзе Сә­лим аб­зый­га ым­ла­ды. Ат ак­рын гына куз­га­лып, авыл­га та­ба юл ал­ды. Әл­фия акыл­сыз яшел
күзлә­рен Ил­дус­тан ал­ма­ды, За­һир әни­се­нең каз тә­пие ке­бек
кы­за­рып кат­кан аяк­ла­рын кеч­кенә кул­ла­ры белән ни­чек җылы­тыр­га белмә­де.
Боль­ни­ца­дан врач ча­кырт­ты­лар, да­ру­лар би­реп йок­латты­лар. Та­биб Сә­лим аб­зый­га ка­рап тор­ды да:
– Чал­лы­га оза­тыр­га кирәк, без аңа мон­да бер­ни­чек тә
ярдәм итә ал­мый­быз. Үзе­гез күрә­сез, көннән-көн на­чар­ла­на
гы­на ба­ра, дә­ва­лар­га кирәк.
– Ни­чек үз ба­лам­ны җүләрләр йор­ты­на ил­теп би­рим, –
дип ела­ды Әл­фи­я­нең әти­се.
– Баш­ка ча­ра юк, Сә­лим аб­зый. Хә­зер кыш­кы су­ык­лар
җит­те, чы­гып ки­теп, берәр җирдә ка­тып үл­үе дә бар.
Ты­ныч­лан­ды­ра тор­ган да­ру­лар ка­дап, Әл­фи­я­не ашы­гыч
ярдәм ма­ши­на­сы­на чы­га­рып утырт­ты­лар.
– Мин дә сез­нең белән, – ди­де Ил­дус.
– Әйдә, иптәш бу­лыр­сың.
Ма­ши­на псих­боль­ни­ца ише­гал­ды­на ки­леп тук­та­ды. Бөтен җирдә ти­мер ишекләр, тәрәзәләрдә­ге ти­мер рәшәткәләрне кү­реп, Ил­дус:
– Төрмә бит бу, Сә­лим аб­зый, – дип куй­ды.
Ка­бул итү бүлмә­сенә ак ха­лат­тан та­за гы­на та­биб кер­де,
аңа ия­реп, ишек ка­ты­на та­гын да та­за ике егет чы­гып бас­ты.
Авыл­дан килгән кә­газьләр­не укып-ка­раш­ты­рып чык­кач,
«чи­шен­де­ре­гез дә әй­берлә­рен алып кай­тып ки­те­гез», ди­де
та­биб. Әл­фи­я­нең озын ка­лын чәчлә­ренә ка­рап тор­ды да:
– Да, жал­ко, но мон­да чәч йөр­тергә яра­мый, кы­рыр­га
ту­ры ки­лер.
Сә­лим аб­зый яшь ту­лы күзлә­ре белән кы­зы­ның иң зур
го­рур­лы­гы бул­ган чәч то­лы­мы­на ка­ра­ды, ан­дый ма­тур ал­тын
чәч тирә-як­та юк иде.
Кә­газьләр­не ту­ты­рып бе­тергәч, та­биб ишек тө­бендә­ге
ике әзмә­вергә ым как­ты, егетләр шун­да ук Әл­фи­я­не, ике­се
ике як белә­геннән күтә­реп, алып ке­реп тә кит­теләр. Көч­ле
укол­лар­дан йо­кым­сы­рап утыр­ган Әл­фия аң­ла­мый да кал­ды.
Аңа ар­ты­на бо­ры­лып ка­рар­га да бирмә­деләр, ти­мер ишек
ша­кыл­дап ябыл­ды, эчтән кыч­кыр­ган, ела­ган та­выш­лар
ише­тел­де. Сә­лим аб­зый елар чиккә җи­теп, «чә­чен кис­мичә
бул­мый ме­ни соң, нишләтәләр, ник кыч­кыр­та­лар аны?» дип
өзгәлән­де.
– Яра­мый, аб­зый, бет­лиләр, чәчлә­рен йол­ка­лар, су­гы­шалар. Үзе­гез аң­лый­сыз, бу ял йор­ты тү­гел. Ка­рый ал­са­гыз, сез
аны мон­да алып та килмәс иде­гез, шу­лай­мы?
Күп тә үтмә­де, Әл­фи­я­нең ки­емнә­рен, ки­селгән то­лы­мын
чы­га­рып бир­деләр. Ба­ла­сы­ның ба­шын ки­сеп чы­га­рып тот­тыр­ды­лар мы­ни – Сә­лим аб­зый лап итеп урын­дык­ка утыр­ды,
чы­рае ап-ак бу­лып, йө­зеннән кан кач­ты, ба­шы әйлән­де.
Әл­фи­я­нең нигә кыч­кы­рып ела­га­ны аң­ла­шы­ла иде.
Аның ма­тур ак тә­нен Та­һир­дан баш­ка кем күргән дә, кем
ка­гыл­ган; ә мон­да үгездәй адәмнәр нишләтмәс аның ба­ласын… Сә­лим аб­зый уй­ла­ган уй­ны Ил­дус та уй­ла­ды, аның
да йөрә­ге кы­сып-кы­сып ал­ды, ул көч-хәл то­рып, Әл­фи­я­нең
эч­ке ки­емнә­рен, оек­ла­рын сум­ка­га ту­тыр­ды, ма­тур чәч то­лымын ка­дерләп баш яу­лы­гы­на төр­де.
– Кай­чан­рак ки­леп алыйм, энем? –ди­де Сә­лим абый
көчкә те­лен әйлән­де­реп.
– Берәр ай­дан ки­леп, хә­лен бе­леп китәр­сез.
– Ник алай озак?
– Эх, аб­зый, ул чир белән ел­лар буе да ята­лар, кай­берәүләр го­мер­леккә шун­да ка­ла­лар, чи­ре шун­дый.
– Дә­ва­лый кү­ре­гез ин­де берүк, аның ба­ла­ла­ры кеч­кенә,
әти­сез дә кал­ды­лар, – ди­де дә Сә­лим абый елап җибәр­де. Ата
йөрә­ге­нең ни­чек сыз­ла­вын Ил­дус та то­еп тор­ды. Кемнәр­нең
кү­зе ти­де, кем көнләш­те икән ке­ше бә­хе­теннән? Күз ачып
йом­ган­чы, бар нәрсә­нең ас­ты-өскә кил­де. Тол белән ятимгә
ярдәм итеп бу­лыр, ә менә акы­лын җуй­ган­га …
Сә­лим аб­зый авыл­га көчкә кай­тып җит­те, кайт­ты да тагын түшәккә егыл­ды. Әл­фи­я­нең кыч­кы­рып ела­ган та­вы­шы
ка­бат-ка­бат ко­ла­гын­да яң­гы­ра­ды, «мо­ны мәң­ге ки­чермәс­сең,
ба­лам», дип, йөрә­ге кыс­ты.
Ил­дус авыл­га кайт­кач та ба­ла­лар яны­на кит­те, аңа ин­де
үз итеп кү­неккән ба­ла­лар сөе­не­шеп кар­шы йө­ге­реп чык­тылар. Та­һир үлгәннән бир­ле бу га­илә­нең кай­гы­сы аны­кы­на
әйлән­де, хәт­та үз улын уй­лар­га урын да кал­ма­ды, шу­шы
ба­ла­лар аңа үз ба­ла­ла­ры­на әйлән­де.
Ил­дус ба­ла­лар белән дөнья көтә, аша­та-эчертә, мал­ларны да ка­рый, көн буе бу­ша­мый. Тик бу юа­ныч та озак­ка
бар­ма­ды, Та­һир­ның әти-әни­се беркөн­не ки­леп, мал­лар­ны
да, ба­ла­лар­ны да үзлә­ренә алып кай­тып кит­теләр. «Әл­фи­янең кай­чан кай­та­сын кем белгән, онык­лар­ны чит ке­шедән
ка­ра­тып бул­мый бит, үзе­без исән чак­та үзе­без ка­рый­быз»,
ди­деләр. За­һир, «ә­ни кайт­кан­чы бер­кая да бар­мый­быз, Илдус абый белән өйдә яши­без», дип, күп­ме генә ела­ма­сын,
әби­се белән ба­ба­сын күн­дерә ал­ма­ды.
Яз­мыш дигән нәрсә та­гын тез ас­ты­на сук­ты. Ил­дус тагын ба­шын иеп, бикләнгән кап­ка тө­бендә ба­сып кал­ды, бала­лар ка­е­ры­лып-ка­е­ры­лып, елый-елый кул бол­га­ды­лар. Ул
бү­ген та­гын ял­гыз кал­ды. Ул ба­ла­лар­ны тү­гел, ба­ла­лар аны
җы­лыт­кан, яшәргә көч биргән икән. Хә­зер нишләргә?..
Ил­дус ак­рын гы­на ту­ган йор­ты­на кайт­ты, аның хә­лен
аң­лап, әти­се:
– Ят, улым, ял ит, бик тә йон­чы­ган­сың, кич­нең иртә­се
хәер­лерәк, – ди­де.
– Ах, әткәй, нишләп шу­лай авыр бу дөнья, бу кай­гыхәсрәт бер­ва­кыт бетәр­ме? Мин яшәп ары­дым бу­гай, әткәй.
– Чү, улым, алай димә, бер­кем­нең дә са­рае буш тү­гел,
һәр­кем­нең үз кай­гы­сы. Ки­лер бер көн – син дә бә­хет­ле булыр­сың. Та­һир дус­тың әнә ни­чек ма­тур итеп яшә­де, авыр
чак­та шу­ны искә тө­шер. Ул бит си­не дә шу­лай яшә­тергә
телә­де, олы йөрәк­ле ке­ше иде, уры­ны оҗ­мах­та бул­сын. Хәзер, улым, аның га­илә­сенә син бу­лыш­мый кем бу­лыш­сын?
Шу­ны уй­ла, улым.
Ил­дус бик озак уй­га чу­мып, ка­раң­гы түшәмгә ка­рап
ят­ты да йо­кы­га кит­те. Тө­шенә Та­һир кер­де. Үлгәннән соң берен­че кер­үе иде, шун­дый ачык, ма­тур итеп күр­де аны Ил­дус.
«Син, дус, ми­ңа яса­ган һәйкә­лең­не ки­те­реп куй, бик ма­тур,
ми­ңа бик оша­ды, рәхмәт ин­де. Ми­не­келәр­не таш­ла­ма».
Ил­дус уя­нып кит­те, тирә-ягы­на ка­ран­ды, юк, төш кенә
икән шул. Дөнь­я­ны бө­тенләй кар бас­кан­чы уры­ны­на ил­теп
утыр­тыйм дип, авыр бүрәнә­сен сыр­ты­на са­лып, зи­рат­ка китте. Та­һир ка­бе­ренә һәйкәл­не ур­наш­тыр­ды да:
– Хуш, дус­тым, ми­не мон­да хә­зер бер­ни дә тот­мый, – диде дә шәһәргә кит­те.
Чал­лы­га килү белән Ил­дус туп-ту­ры Әл­фи­я­не кал­дырган боль­ни­ца­га кил­де, ка­бул итү бүлмә­сеннән ке­реп со­ра­гач,
әле иртә, бор­чып йөрмә­гез, дип, чы­га­рып җибәр­деләр. Ил­дус
боль­ни­ца тирә­ли тәрәзәдән тәрәзәгә йөр­де, ике як­лап ку­ел­ган ка­лын ти­мер челтәрләр ях­шы­лап кү­рергә бир­ми иде, ә
күргәннәр ко­тын ал­ды. Кем­дер елый, кем­дер көлә, кем­дер
ку­лын бол­гый-бол­гый, кар­шы сте­на белән сөйләшә, кай­сы­сы
бер­тук­тау­сыз сел­ке­неп уты­ра; өслә­рендә бертөс­ле ки­ем, кырып алын­ган чәч, үзлә­ре дә бө­те­не­се бер төс­ле, акыл­сыз­лар.
Кая соң мон­да Әл­фия? Ил­дус һәр тәрәзәдән озак-озак ка­рап,
аны эзлә­де. Соң­гы тәрәзәгә җиткәндә, эч­ке як­тан ка­рап торган олы яшел күзләр аны сискән­де­реп җибәр­де. Ил­дус Әл­фия­не көчкә та­ны­ды: чә­че кы­рып алын­ган, үзе ябык, өс­тендә
нин­ди икә­не дә аң­ла­шыл­ма­ган ис­ке күлмәк, галәмәт озын
җиң. Ма­тур күзләр буш, бер­ни аң­лат­мый. Ил­дус аны тап­кан
сөе­нечтән тәрәзә ка­гар­га то­тын­ды:
– Әл­фия, Әл­фия, хә­лең ни­чек?

 

Дәвамы бар.

Зифа Кадырова.

Автор:Лилия Сайфутдинова
Читайте нас: