ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

– Ях­шы, сөйләш­тек. Без Әл­фия белән бер то­рыр урын
тап­тык сезгә, тик аны бу­ша­тып, әзрәк ре­монт ясый­сы бар.
– Чын­мы? – Сөе­нечтән Ил­дус­ның күзлә­ре җан­ла­нып
кит­те.
– Чын, чын – ирләр сү­зе!
– Шәп бу­лыр иде, – дип ел­май­ды Ил­дус.
Та­һир дус­тын сөен­дерүгә үзе дә сөен­де.
– Та­гын бер ат­на гы­на түз, ан­нан ки­леп алам. Ярый, хәзергә ки­тим ин­де, – дип уры­нын­нан тор­ды.
Ил­дус та ише­ген бикләп аны оза­та чык­ты, өр-яңа ап-ак
«Жи­гу­ли»­ны кү­реп, ба­ла­лар­ча сөе­неп:
– Әллә си­не­ке­ме? Бигрәк ма­тур, бигрәк шәп, ку­а­нып
йөр, – ди­де.
– Икен­че юлы, Ал­ла бир­са, өчәүлә­шеп кай­тыр­быз. Бала­лар­ны алып ур­ман­га чы­гар­быз, ба­лык­ка йө­рер­без. Әле
тор­мыш баш­ла­на гы­на, би­решмә, күпкә түзгән­не аз­га түз.
Ил­дус­ның күзлә­ре ту­лы өмет иде. Ул Та­һир күздән югалган­чы ка­рап тор­ды да ашы­га-ашы­га ки­ре ту­лай то­рак­ка ат­лады. Кар­шы­сы­на Ни­на апа оч­ра­ды, шат­лы­гын ур­так­ла­ша­сы
ки­леп, Ил­дус аны:
– Ни­на апа, әйдә әле, ми­ңа ке­рик, си­не күчтәнәчләр
белән сый­лыйм, – дип үз бүлмә­сенә ча­кыр­ды. Ни­на апа аның
әни­се белән бер яшьтә­ге апа, Ил­дус­ның бердән­бер терә­ге.
Ба­ла­ла­ры да, ире дә юк, әллә шу­ңа, Ил­дус­ны гел якын итә,
һәр­чак хә­ленә ке­реп, як­лар­га, ярдәм итәргә ты­ры­ша. Ил­дус
Ни­на апа­ны олы хөрмәт йө­зеннән сый­лый алу­ы­на сөен­де,
алар ике­се эчлә­ре бу­ша­ган­чы сөйләш­теләр, киңәш­теләр.
Ни­на апа­ны озат­кан­нан соң да Ил­дус үзе­нең уй­ла­рыннан, Та­һир белән үткән ба­ла­чак ха­тирәлә­реннән тиз генә
ары­на ал­ма­ды. Мө­нирә белән ак баш­лы ма­лай­дан ераг­рак
китәр көн­не исәплә­де. Шул кеч­кенә ба­ла­ны да үзе төс­ле бозык җан­га әйлән­де­реп бе­тер­де елан ха­тын, үткән са­ен кинәт
ишеккә ки­те­реп тибә дә, әй, ал­каш­лар, са­сы җүләрләр, дип
кыч­кы­ра. Элегрәк, сум­ка-сум­ка ри­зык күтә­реп, Ил­дус­ның
әти-әни­се килә иде. Мө­нирә алар­ны: «Ил­дус эчә дә бө­тен
нәрсә­не са­та, эчә дә ми­не кый­ный», – дип ышан­ды­рып бе­тер­де. Исе­рек Ил­дус­ка бер­кем дә ышан­мый. Әти­се Мө­нирә­нең
за­рын тың­лый, Ил­дус­ка вә­газь укый-укый да кай­тып китә.
Ил­дус эчә, чөн­ки эше шун­дый: күр­ше йорт­та һәр­ва­кыт нәрсә
дә бул­са янып чы­га, я ты­гы­ла, ва­ты­ла, сан­тех­ник белән электрик­ның эше шу­ңа көйләнгән… Тик аның өйдән бер­кай­чан
бернәрсә са­тып эчкә­не юк, эч­ке­че бул­са да үз ба­ла­сын үзе
ка­рый. Та­һир ярдәм ку­лын суз­гач, эч­үен дә таш­лар, эше булса, ул да ке­шечә яшәр.
…Ил­дус Та­һир алып килгән ки­емнәр­не берәм-берәм барлап чык­ты, улы­на ярак­лы кос­тюм-чал­бар күргәч, ба­ла ке­бек
сөен­де. Үзенә дигән кос­тюм-чал­бар­ны да бер әйлән­де­реп,
бер ки­еп ка­ра­ды, алар әле өр-яңа иде. Ил­дус ки­емнәр­не кая
эләргә белмә­де. Тук­та, Ни­на апа­да җилкә эл­гечләр юк­мы
икән? Ка­нат так­кан­дай, сөенә-сөенә чы­гып йө­гер­де. Ни­на
апа аңа юк­ны да та­бып бирә, бе­раз­дан Ил­дус авыз эченнән
көй­ли-көй­ли ике җилкә эл­геч күтә­реп кер­де. Сте­на­га ка­даклар как­ты да ике­се­нең кос­тюм-чал­бар­ла­рын рәттән элеп
куй­ды. Үзе бер читкә ки­теп сок­лан­ды, бер якын ки­леп сыйпап куй­ды.
– Шәп­ме, улым, шә-әп! Ка­ра әле, си­не­ке дә ми­не­кеннән
ким тү­гел, ха­рап ма­тур. Те­ге ике елан без­не бу ки­емнән
күрсәләр­ме? Агу­ла­ры­на тон­чы­гып үләләр, вал­ла­һи. – Ил­дус
авы­зын кап­лап рәхәтлә­неп көл­де. – Күз ал­ды­ңа гы­на ки­тер,
улым, без си­нең белән ак «Жи­гу­ли»­га уты­рып авыл­га кайтып китәчәк­без! – Ил­дус көн дә тат­лы хы­ял­лар­га би­ре­леп,
улы белән сөйләш­те дә сөйләш­те. Бу көннәрдә ара­кы­ны
авы­зы­на да кап­ма­ды, хезмә­тенә ак­ча­ла­та со­ра­ды. Ки­беттән,
кы­рын­гач сөр­тергә дип, ар­зан гы­на бул­са да оде­ко­лон алып
кер­де. Ил­дус ти­енләп ак­ча җый­ды, һәр­бер ти­ен­не сте­на­да
эле­неп тор­ган яңа кос­тюм кесә­сенә са­лып бар­ды:
– Та­һир абы­ең­ның ма­лай­ла­ры­на мо­рож­ный бул­са
да алып кай­тыр­быз, күчтәнәч­сез ях­шы тү­гел, шу­лай бит,
улым?..
Та­һир ки­леп киткәнгә та­гын бер ат­на ва­кыт үт­те. Илдус­ның киләчәккә ыша­ны­чы арт­кан­нан арт­ты, ак­ча­лар­ны
көн дә са­нап куя, ул үзен шун­дый бай хис итә иде. Беркөн­
не эштән соң улы­ның чүпрәклә­рен юар­га дип, ко­ри­дор­ның
икен­че очын­да­гы юы­ну бүлмә­сенә җы­ен­ды. Та­һир ки­тергән
та­вык­ны, пешә тор­сын дип, бүлмәдә­ге электр плитә­сенә
пе­ше­рергә куй­ды. Тәм­ле та­вык шул­па­сы­ның исе бе­раз­дан
бө­тен ко­ри­дор­га та­рал­ды.
Эштән кайт­кан Мө­нирә дә ис килгән як­ка му­е­нын сузды, ул Ил­дус бүлмә­сеннән килә иде. Бүлмә­сенә ке­реп тиз
генә чи­шен­де дә олы кесә­ле ха­ла­тын ки­еп ал­ды. Шым­чы­лыкка өйрә­неп беткән ак баш­лы улы­на, «бар, те­геләр­нең ач­кыч
ти­ше­геннән ка­ра, кем бар икән», ди­де. Шу­ны гы­на көткән
улы, «ан­да бер­кем дә юк бу­гай, ша­кы­дым – ач­мый­лар», дип,
ялт итеп әйлә­неп тә чык­ты. Мө­нирә, Ил­дус бүлмә­се­нең яшереп сак­ла­ган ач­кы­чын ал­ды да ишек­не та­гын бер кат ша­кып
ка­ра­ды, эндәшү­че бул­ма­гач, тиз генә ачып эчкә чум­ды. Күзенә иң бе­рен­че бу­лып сте­на­да эле­неп тор­ган кос­тюм­нар
таш­лан­ды, озак уй­лап тор­ма­ды, кеч­кенә­сен йол­кып та ал­ды.
Ан­нан олы кос­тюм­ның кесә­сенә ку­лын тык­ты, ак­ча­лар­ны
ти­е­ненә чак­лы сы­пы­рып, үз кесә­сенә кү­чер­де. Өстәлдә­ге
бан­ка­лы сөт өс­те дә олы кесәгә күч­те. Кәстрүл­не ачып кара­ды, аны күтә­реп, чы­гып кит­те. Бу­шат­кач, кәстрүл­не ки­ре
кер­теп куй­ды, ишек­не биклә­де. Идән ур­та­сын­да ко­ляс­ка­да
ят­кан улы­на әйлә­неп тә ка­ра­ма­ды… Ил­дус, керлә­рен юып,
тыш­ка кип­те­рергә элеп кер­де, та­ма­гы ач­кан иде, улын да
аша­та­сы бар – шул ни­ят белән бүлмә­сенә ашык­ты. Керүгә,
бо­ры­ны­на көек исе ки­леп бә­рел­де. Кәстрүл­не ачып ка­ра­са,
буш кәстрүл янып-көеп беткән иде. Ил­дус ап­ты­рап кал­ды,
өстәл­не ка­раш­тыр­ды, хәт­та өстәл ас­ты­на да ба­шын ты­гып
ка­ра­ды. Сте­на­да ял­гыз эле­неп тор­ган кос­тюм­га кү­зе төш­те.
Ил­дус­ның бер мәлгә йөрә­ге тук­та­ган­дай бул­ды, йө­зеннән
кан кач­ты, бас­кан җи­рендә чай­ка­лып куй­ды. Әти­се­нең кай­туы­на сөе­неп, Иль­яс кул­ла­рын, ба­шын бол­га­ды. Сөенгәндә ул
һәр­ва­кыт шу­лай үз-үзен тыя ал­мый иде. Ба­ла­ның ин­тег­үен
кү­реп, Ил­дус­ның үзе­нең бө­тен тә­не авыр­та, ба­шы әйләнә
баш­лый, ул аны кы­сып ко­чак­лап кы­на тыя иде. Ир бе­раз улына ка­рап тор­ды: авы­зын­нан ри­зы­гын тар­тып ал­ды­лар, өс­тен
сал­дыр­ды­лар… «Юк, улым, мин исән ча­гын­да рән­җе­тергә
бирмәм!» Ил­дус ко­ри­дор­га чык­ты да бар кө­ченә Мө­нирә­нең
ише­генә ки­те­реп тип­те, ишек бө­тен йо­за­гы белән чы­гып очты. Мо­ны һич көтмәгән Мө­нирә си­ке­реп кит­те. Ак баш­лы
ма­лай өс­тендә Иль­яс улы­ның кос­тю­мын кү­реп, Ил­дус йодрык­ла­рын төйнә­де, күзлә­ре кы­сыл­ды:
– Сал хә­зер үк! – Ил­дус­ның ачу­дан ты­ны кы­сыл­ды,
кыч­кы­ру уры­ны­на та­вы­шы ак­рын һәм кур­кы­ныч бу­лып
ысыл­дап чык­ты. Әни­сенә ар­ка­ла­нып, ба­ла чәбәлә­неп кар­шы
кыч­кыр­ды:
– Сал­мыйм, си­нең ул са­сы җүлә­реңә…
Ил­дус әй­теп бе­те­рергә бирмә­де, бар кө­ченә кыч­кы­рып
җибәр­де:
– Сал диләр си­ңа, дуң­гыз ба­ла­сы! – Ил­дус йод­рык­ла­рын
төйнәп алар­ның өс­тенә килә баш­ла­ды.
– Ка­гыл­ма, утыр­там! – дип яна­ды Мө­нирә, бу сүзләр
Ил­дус­ны бө­тенләй чы­гы­рын­нан чы­гар­ды.
– Син утырт­кан­чы мин си­не үтерәм, баш­та ур­лап ашаган та­вы­гың­ны кос­ты­рам, – ди­де дә Ил­дус аңа кизә­неп
су­гып җибәр­де. Мө­нирә өстәл белән шкаф ара­сы­на ба­рып
төш­те. Ак баш­лы ма­лае, «ү­терәләр, кот­ка­ры­гыз», дип, анасы ке­бек акы­рыр­га то­тын­ды. Ил­дус ба­ла­ның белә­геннән
эләк­те­реп:
– Сал, алай­са си­не дә анаң ар­тын­нан очы­рам, – дигәч,
кигән ки­емнә­рен тиз-тиз са­лып бир­де. Ил­дус ки­емнәр­не
ипләп кенә җый­ды да чы­гар­га бо­рыл­ды. Егыл­ган җи­реннән
то­рып бас­кан Мө­нирә:
– Бү­ген үк яп­тыр­ма­сам­мы, – дип мы­гыр­дан­ды. Ил­дус,
бо­ры­лып, бар кө­ченә Мө­нирә­нең эченә сук­ты. Мө­нирә башта тын­сыз кал­ды, ан­нан ко­сар­га то­тын­ды.
– Әнә, ба­лаң­ның авы­зын­нан тар­тып алып аша­ган тавы­гың чы­га. Этләр дә баш­та ба­ла­ла­рын аша­та­лар, ә син,
коз­гын, хай­ван чак­лы да юк­сың. Ә син кем та­вы­гын аша­ганың­ны белә­сең­ме? Та­һир­ны­кын. – Ил­дус шап итеп ишек­не
яп­ты да чы­гып кит­те.
Мө­нирә, Та­һир исе­мен ишеткәч, бө­тенләй сын­сыз калды. Менә кем ки­леп йө­ри икән мон­да! Мө­нирә көч-хәл ая­гына то­рып бас­ты, эчен то­тып ка­бат бөклән­де, «Та­һир, Та­һир»
дип ка­бат­ла­ды.
Ул көз­ге кар­шы­сы­на ки­леп би­тен ка­ра­ды, күз тө­бе шешеп чык­кан иде.
– Тор, ки­ен, – ди­де улын җил­терә­теп. Ми­ли­ци­ягә ба­рып,
елый-елый га­ри­за яз­ды. Үзе икен­че көн­не иртүк авыл­га сабан­туй­га кай­тып кит­те.
…Ил­дус улы­на бот­ка аша­тып уты­ра иде, ишек ша­кыды­лар.
– Ке­ре­гез, ачык.
Ишектә ике ми­ли­ци­о­нер ба­сып то­ра иде. Эш­нең нидә
икә­не аң­ла­шы­ла…
– Са­би­ров­мы, әйдә, җы­е­ны­гыз, ха­ты­ны­гыз сез­нең өстән
га­ри­за яз­ган.
– Иптәш ми­ли­ци­о­нер, мин менә бу ба­ла­ны кал­ды­рып
китә ал­мыйм.
– Әни­се ка­рар.
– Ка­ра­мый шул, ка­ра­мый, бө­тен бә­ла дә шун­да. – Ялыну­дан мәгънә юк икә­нен аң­ла­са да, Ил­дус ба­ла­ны кал­ды­рып
китәргә кур­ка иде.
– Ярый, ан­да раз­бе­рут­ся, аң­ла­тыр­сың да кай­тыр­сың. Нече­го ха­тын-кыз белән су­гы­шып ятар­га! Әйдә, җы­ен, тизрәк
бар­саң, тизрәк кай­тыр­сың.
Ба­ла­ны ял­гыз кал­ды­ру­дан кур­кып, Ил­дус­ның кул­ла­ры
кал­ты­ра­ды, ул та­гын ялы­нып ка­ра­ды, тик фай­да­сы гы­на
бул­ма­ды. Үч иткәндәй, Ни­на апа да үзендә юк иде. Ил­дус
бүлмә­сен биклә­де дә ач­кы­чын вах­та­га эл­де.
Бер ба­рып эләксәң, тиз генә чы­гам димә ин­де: ха­ты­ның
белән ба­лаң­ны үтерә яз­ган­сың, ике­сен дә бу­ган­сың, тәннәрендә эзлә­ре бар, ша­һит­лар бар, дип, ун­биш тәү­леккә ябып
та куй­ды­лар.
Ил­дус­ның ко­ляс­ка­да уты­рып кал­ган ба­ла­сын уй­лап,
йөрә­ге өзгәлән­де. Ул төн буе йок­ла­ма­ды. Аның бө­тен өме­те
Ни­на апа иде, «ке­реп чык­са ярар иде, ба­ла­ны ка­ра­са ярар
иде», дип Хо­дай­га ялын­ды.
Чын­лап та, бу нишләп кү­рен­ми соң әле, дип, Ни­на апа
әллә ничә тап­кыр ишек­не ша­кып ка­ра­ды, эндәшү­че бул­ма­ды.
Өчен­че көн­не вах­та­да ту­гы­зын­чы бүлмә­нең ач­кы­чын кү­реп,
хәй­ран кал­ды: «Ил­дус­ның ач­кы­чы мон­да, үзе кая икән?»
дигәч, вах­тер ха­тын:
– Бел­мим, өчен­че көн ми­ли­ци­ядән эзләп килгәннәр иде
үзен, чык­кан­на­рын күр­ми кал­дым, бәл­ки та­гын ябып куй­ганнар­дыр. Мө­нирә­се иртүк кай­тып кит­те, би­те күгә­реп беткән
иде, – дигәч, Ни­на апа­ның йөрә­ге жу ит­те.
– Я Хо­да­ем, ә ба­ла кая? – дип, ач­кыч­ны ал­ды да ко­ри­дор
буй­лап йө­гер­де. Ишек­не ачып җибәр­де, ко­ляс­ка­да­гы ба­ла
сел­кенмә­де.
– Илю­ша, ба­ла­ка­ем! – Ни­на апа якын­рак ки­леп ка­рады да сискә­неп арт­ка тай­пыл­ды. Ба­ла зәңгәр-са­ры тоскә
кергән, авыз-бо­ры­ны­на бот­ка ке­бек нәрсә чы­гып, ки­беп-катып беткән, чы­рае кур­кы­ныч бу­лып тар­тыш­кан, кул­ла­ры
да үз-үзенә кәкр­әеп кат­кан. Ни­на апа чу­кы­на-чу­кы­на арт­ка
чи­ген­де. Бүлмәдә чы­дап тор­гы­сыз са­сы, өстәл өс­тендә калган тә­линкәдә­ге бот­ка ка­тып беткән, аңа кү­че белән та­ра­кан
җы­ел­ган, бу кү­ре­неш ко­точ­кыч иде. Карт апа­ның кү­зенә
сте­на­да эле­неп тор­ган ике пар ка­ра кос­тюм ча­лын­ды. Ни­на
апа­ның кү­зенә яшь тул­ды: Ил­дус сөенә-сөенә улы белән шул
ки­емнәр­не ки­яргә җы­ен­ган иде. Бәйрәмгә тү­гел, матәмгә кияргә яз­ган икән…
Ни­на апа тиз генә ашы­гыч ярдәм ча­кырт­ты, алар ба­ланы морг­ка алып кит­теләр, ә Ни­на апа үзе Ил­дус­ны эзләп
кит­те.
Ул туп-ту­ры ми­ли­ция на­чаль­ни­гы­на кер­де, бө­тен хәл­не
бәйнә-бәйнә сөйләп бир­де. Олы яшьтә­ге аб­зый хәй­ран бу­лып
тың­ла­ды, әле бер­сен, әле икен­че­сен ча­кыр­тып, Ил­дус­ны тиз
ара­да чы­га­рыр­га куш­ты. Үзен кө­теп тор­ган Ни­на апа­ны күрү
белән Ил­дус аны ко­чак­лап ал­ды:
– Ах, Ни­на апа, әле дә син бар! Иль­яс ни хәлдә?
Ни­на апа ни ди­яргә бел­ми га­зап­лан­ды, әзерләгән сүзләре дә әллә кая югал­ды, Ил­дус­ның со­рау­лы күзлә­ренә ка­рый
ал­ма­ды. Бу яшь иргә шул га­рип, бер­ни аң­ла­мый тор­ган ба­ланың ни­чак­лы ка­дер­ле икә­нен ях­шы аң­лый иде, ул бер­кай­чан
авыр­сын­ма­ды, бө­тен яшь­ле­ген са­рыф итеп, шул авыр йөк­не
өс­те­ри бир­де. Ни­на апа сак кы­на:
– Син, улым, ты­ныч кы­на тың­ла ми­не: Илю­ша без­не
таш­­лап ки­теп бар­ды бит әле.
– Ни сөй­ли­сең, кая кит­сен ул?
– Те­ге дөнь­я­га, улым. Син бор­чыл­ма, ул бит фә­рештә,
гө­наһ­сыз са­бый, аның җа­ны ин­де оҗ­мах­та­дыр. Аны алып
кай­тып күмәргә кирәк.
Ил­дус­ның чы­рае ак чүпрәккә әйлән­де, йө­зе озы­на­еп тартыл­ды, үзе бе­рен­че күргәндәй, Ни­на апа­га текәл­де. Ни­дер
пы­шыл­да­ды – сү­зе аң­ла­шыл­ма­ды. Кинәт күкрә­ген авырт­тырып, ни­дер ки­те­реп кыс­ты, күз ал­ла­ры ка­раң­гы­ла­нып кит­те.
Исе­рек ке­ше ке­бек чай­ка­ла-чай­ка­ла кап­ка­га юнәл­де. Алар
ту­рын­нан узып бар­ган ма­ши­на тук­та­ды:
– Әйдә­гез, кая ба­рыр­га кирәк? – Бу Ни­на апа­ны ка­бул
иткән ми­ли­ция на­чаль­ни­гы иде.
– Безгә мәет­не алыр­га кирәк. – Ил­дус бер­ни аң­ла­мас
хәлгә җиткән иде, аны көчкә ма­ши­на­га утырт­ты­лар. Ир бер
үк сүз­не ка­бат­ла­ды: «ү­тер­де, елан, ба­ла­ны үтер­де», ди­де ул
ике сүз­нең бе­рендә. «Ух, елан, Мө­нирә­нең генә эше, бө­тен
яшь­ле­гем­не аяк ас­ты­на са­лып тап­та­ды, го­ме­рем бу­е­на му­ены­ма елан бу­лып урал­ды, ин­де мес­кен ба­ла­ның да ба­шы­на
җиткән. Эх, ба­ла­ка­ем, ми­не таш­лап кит­те дип уй­ла­ган­дыр
ин­де». Ил­дус­ның өзгәлән­үе җан­ны тетрәтә иде…
Ма­ши­на морг тө­бенә ки­леп тук­та­ды. Ми­ли­ция на­чальни­гы ке­реп сөйләшкәч, ак төргәккә тө­реп, ба­ла­ның гәүдә­сен
чы­га­рып бир­деләр. Көн дә үлем-ки­темгә кү­неккән ак ха­латлы ир Ил­дус­ның хә­лен аң­ла­ма­ды:
– Сөе­нергә генә кирәк мон­дый ба­ла­дан ко­тыл­ган­га, –
дип куй­ды. Ил­дус кал­ты­ран­ган кул­ла­рын ба­ла­га суз­ды, аны
ку­лы­на са­лу­га, күкрә­генә кы­сып, үк­сеп елап җибәр­де.
– Ту­лай то­рак­ка ил­те­гез без­не, авыл­га алып кай­тып
күмәм, – ди­де Ил­дус, ты­ныч­ла­ныр­га ты­ры­шып.

Дәвамы бар.

Зифа Кадырова.