ЯЗМЫШ СЫНАВЫ

Мө­нирә бу төн­не кер­фек тә как­ма­ды, көн­че­лек, яра­ту, югал­ту, соң­гы өмет­нең өзел­үе – ба­ры­сы бер авыр йөк бу­лып,
йөрә­генә ят­кан иде – бу­шан­ган­чы ела­ды да ела­ды. Бе­раздан, җәе­леп йок­лап ят­кан исе­рек Ил­дус­ны күздән ки­че­реп,
«Та­һир ке­бек чибәр бул­ма­са да, ямь­сез дә тү­гел. Иң мө­һиме – алар дус­лар, һәр­ва­кыт бергә бу­ла­чак­лар!» дип үзал­ды­на
мә­кер­ле ел­май­ды. «Мин дә ела­там әле си­не, җирән мар­җа!»
дигән өмет чат­кы­сы белән, эч­ке күлмәктән генә ка­лып, Илдус яны­на ме­неп ят­ты.
Иртән сы­ер са­вар­га тор­ган Мәрь­ям апа Мө­нирә йок­лый
тор­ган поч­мак­та­гы чар­шау­ны ачып ка­ра­гач, үз күзлә­ренә үзе
ышан­ма­ды:
– Мө­нирә, нишлә­вең бу, мо­ны ни­чек аң­лар­га? – Мәрь­ям
апа­ның чы­рае ак кә­газь тө­сенә кергән, иреннә­ре кал­ты­рый.
Мө­нирә дә сискә­неп уя­нып кит­те, әни­сен этә-төртә ишек
ал­ды­на алып чык­ты.
– Әни, мин Ил­дус­ка ки­яүгә чы­гам. Ул ми­ңа өйләнәм диде. Син дә шу­лай ди­яр­сең, кичә Мө­нирә­нең ку­лын со­ра­дың,
шу­ңа ку­нар­га кал­дыр­дык, ди­яр­сең.
Ап­ты­раш­та кал­ган Мәрь­ям апа:
– Ни сөй­ли­сең, ба­лам? – ди­де кал­ты­ра­нып. – Кичә генә
бер­нин­ди Ил­дус та юк иде, си­ңа Та­һир­дан баш­ка бер­кем дә
кирәк­ми бит.
– Та­һир исе­мен телгә ал­ма, мин Ил­дус­ка чы­гам!
– Ай, ба­лам, иргә чы­гу – ку­нак­ка ба­рып кай­ту тү­гел,
син бит аны ярат­мый­сың, нигә ашы­га­сың? Та­һир­га үч итеп
эш­ли­сең син мо­ны. Тик аң­ла, ба­лам, Та­һир белән Әл­фия түгел, Ил­дус белән син бә­хет­сез бу­ла­чак­сың.
– Ә мин алар­га үч итеп ба­ры­сын­нан да ях­шы­рак яш­әячәк­мен!
– Куй, ба­лам, алай итеп тор­мыш баш­ла­мый­лар, үзең­не
тә­муг уты­на са­ла­сың. Ир-ат ярат­ма­са, аны көчләп тә, ал­дап
та ярат­ты­рып бул­мый, акы­лы­ңа кил.
– Ә мин ярат­ты­рыр­мын, – ди­де Мө­нирә бик зәһәр итеп
һәм ке­реп тә кит­те. Ул һәр­ва­кыт үзсүз­ле, ки­ре­беткән ба­ла
бул­ды, ана­ның дүрт ба­ла­сы ара­сын­да төп­че­ге иде, бик үч­ле
һәм мә­кер­ле бу­лып үс­те. Әни­се аның бу гадә­те белән ту­ганнан бир­ле көрәш­те, үскәч акыл­га уты­рыр әле дип өметлән­де.
Читләр кыз­ның чибәр­ле­ген генә күрсәләр, Мәрь­ям апа кы­зының җи­тешмәгән як­ла­рын бик ях­шы белә иде, шу­ңа да аның
киләчә­ге өчен һәр­ва­кыт бор­чы­лып, нин­ди дә бул­са эт­лек
эшлә­веннән кур­кып яшә­де. Менә ул көн­нең бер­се ки­леп тә
җит­те. Мәрь­ям апа кы­зын күн­дерә ал­ма­гач, ела­га­нын ке­ше
ишетмә­сен дип, авы­зын учы белән кы­сып тот­ты, күзлә­рен
йом­ды. Үз го­ме­рендә ул бик күп ела­ды, тик күз яшьлә­рен
бер­кай­чан ке­шегә дә, ба­ла­ла­ры­на да күрсәтмә­де. Бик яшьләй
тол ка­лып та ул бер­нин­ди пыч­рак­лык­ка бар­ма­ган иде, менә
ки­леп карт­лык­та аны үз кы­зы нин­ди хы­янәткә этәрә…
Ил­дус уян­ган­да, көн як­тыр­ган, җәй­ге ко­яш күзгә төшә,
баш чат­нап авыр­та иде. Ул, көч-хәл кү­зен ачып, бе­раз
түшәмгә ка­рап ят­ты, баш­ны тү­гел, күз­не дә әйлән­де­реп булмый. Түшәм әйләнә дә әйләнә… Ил­дус­ның бо­ры­луы бул­ды,
кинәт бо­ры­ны белән кем­нең­дер йом­шак ар­ка­сы­на төр­тел­де.
Ни хәл бу, кем бу? Мендәргә та­рал­ган ка­ра бөдрә чәч­не
кү­реп, егет ни сөе­нергә, ни көе­нергә белмә­де. Ап­ты­рап, акрын гы­на юр­ган­ны күтә­реп ка­ра­ды – эч­ке күлмәктән ят­кан
ха­тын-кыз гәүдә­се! Ан­нан үзенә ка­ра­ды – ул да ни­ба­ры бер
кат тру­сик­тан! Кур­ку­дан Ил­дус­ның йөрә­ге тук­тап кал­ган­дай
бул­ды. Ба­шын эшлә­тергә, кичә­ге көн­не исенә тө­ше­рергә
ты­рыш­ты, йөрә­ге чап­кын ат­тай тибә баш­ла­ды, аның ти­бешен бө­тен өй эче ишетә­дер ке­бек то­ел­ды… Кем соң бу, дип
янын­да­гы йөз­не ка­ра­мак­чы бул­ды, шул­чак те­ге баш үзе аңа
бо­рыл­ды. Ил­дус­ның күзлә­ре шар бул­ды, чат­на­ган баш авыртуы әллә кая чы­гып оч­ты:
– Мө­нирә!? – ди­де кинәт оч­кы­лык то­тып. – Син нишләп
ята­сың мон­да? – дип пы­шыл­да­ды ко­ты алын­ган Ил­дус.
– Мин үз өемдә, әллә бер­ни дә хә­терлә­мим дип әйтәсең­ме, – ди­де Мө­нирә, елап-ше­ше­неп беткән битлә­рен сөртеп. – Әнә, әнидән со­ра.
Ил­дус­ның кур­куы чы­ра­е­на бә­реп чык­кан иде, ул хәт­та
тот­лы­га ук баш­ла­ды:
– Мин, мин нишләп мон­да, бер­ни хә­терлә­мим…
– Ни­чек хә­терлә­ми­сең, кичә бит үзең өйлә­не­шик дип
ия­реп кайт­тың, әнидән ку­лым­ны со­ра­дың, бер­кая бар­мыйм,
ди­дең дә шун­да ке­реп ят­тың. – Мө­нирә бө­тен өй эче ише­терлек итеп, кыч­кы­рып сөйлә­де.
– Әнек­әем-әтек­әем, бер­ни хә­терлә­мим, – ди­де Ил­дус әле
дә бул­са ко­ты алын­ган халәттә. – Ә син нигә мон­да ят­тың,
ми­не кем чи­шен­дер­де?
– Үзең чи­шен­дең, ми­не дә бер­кая җибәрмә­дең, иртәгә
үк туй ясый­быз, ди­дең.
Ил­дус өрәк күргәндәй Мө­нирәгә текә­леп кат­ты, бе­раз
ят­кач ушы­на килә баш­ла­ды.
– Без­нең ара­да бер­ни дә бул­ма­ган­дыр бит?
Мө­нирә күзлә­рен яшьлән­де­реп:
– Бул­ды, – дип пы­шыл­да­ды, – син бит ми­не көчлә­дең.
– Ни­чек? – ди­де Ил­дус хәл­сезлә­неп, чы­рае бө­тенләй ак
җәймә белән бер төскә әйлән­де. – Бул­мас, Мө­нирә, ал­дыйсың, мин ни дә бул­са хә­терләр идем.
– Шу­лай шул, хә­зер эш беткәч… Кичә, яра­там да яратам, дип асы­лы­нып йөр­дең, ә бү­ген хә­терлә­мим, имеш… –
Мө­нирә акы­рып елар­га ук то­тын­ды, Ил­дус кур­кып ба­шын
янә юр­ган ас­ты­на тык­ты.
– Чү, ела­ма, ми­нем ки­емнәр­не бир, өйгә кай­тыр­га кирәк, – ди­де ул бе­раз­дан.
Мө­нирә аның са­ен кыч­кы­рып елый иде.
– Көчлә­дең дә хә­зер таш­лап китә­сең!
– Уй­лар­га бир, Мө­нирә, ула­ма, бо­лай да ба­шым яры­ла,
һәр­бер уен­ның чи­ге бар.
– Уен, нин­ди уен? Та­һир­дан ба­рып со­ра, өйләнәм дә мин
дә авыл­га кай­тып то­рам, ди­дең бит.
Ил­дус әллә ай­нып бетмәгән­лектән, әллә кур­ку­дан, кие­неп ма­таш­кан җи­реннән чүмә­леп кит­те, чар­шау­ның те­ге
ягын­да ба­сып тор­ган Мәрь­ям апа­ны кү­реп, бө­тенләй тел­сез
кал­ды. Ул мо­ның уен тү­гел­ле­ген аң­лый баш­ла­ган иде ин­де…
«Та­һир­лар­га ба­рыр­га кирәк, бәл­ки ул берәр нәрсә аң­ла­тыр»,
дип уй­ла­ды. Кос­тю­мын төймә­ли-төймә­ли чар­шау ар­тын­нан
чы­гу­га, Мәрь­ям апа белән күзгә-күз оч­раш­ты Ни әй­тергә
белмәгәч, Ил­дус тот­лы­га-тот­лы­га «исән­ме­сез-сез», ди­де.
– Исән­ме, ки­яү, өйләнә­сең килгәч, аны ке­шечә ки­леп сорар­га бул­мый иде ме­ни? Мин бит си­ңа кар­шы тү­гел, – ди­де
дә Мәрь­ям апа үз ял­га­ны­на үзе оя­лып, ар­ты белән бо­ры­лып
бас­ты. Ил­дус та берсүз­сез ба­шын ас­ка иеп чы­гып кит­те,
бе­раз уй­ла­нып тор­ды да, туп-ту­ры Та­һир­лар­га кит­те. Та­һир
белән Әл­фия туй­дан соң өй җи­һаз­ла­рын ур­наш­ты­рып, өй
җы­еш­ты­рып йө­риләр, нәрсә­дер сөйлә­шеп кө­лешәләр, бербер­сенә сер­ле генә итеп ка­рап та ала­лар. Бә­хетлә­ре йөзләренә чык­кан, күзлә­ре ял­ты­рый, авыз­ла­ры еры­лыр­га гы­на
то­ра, алар ишек тө­бендә ба­сып үзлә­рен күзәткән Ил­дус­ны
да күр­миләр. Йө­зен ка­ра бо­лыт бас­кан Ил­дус­ны шәйләгәч
тә, авырт­кан җир­не та­гын да авырт­ты­рып, һа­ман ша­яр­ту­ларын бел­деләр:
– Нәрсә, ки­яү еге­те, хәлләр ни­чек, баш авыр­та мәллә? –
дип көл­деләр. Ил­дус­ның яңак урт­ла­рын чәйнә­вен кү­реп: – Я,
ярый, кил, ба­шың­ны юнәт, чы­ра­ең ап-ак, – дип өстәл яны­на
ча­кыр­ды­лар. Ил­дус берсүз­сез ки­леп утыр­ды.
– Та­һир, утыр әле, син ми­ңа кичә­ге хәлләр­не сөйлә, мин
бер­ни хә­терлә­мим.
– Ник, әллә берәр хәл бул­ды­мы?
– Бул­ды. Син сөйлә, мин нык исе­рек идем­ме?
– Хәй­ран бул­ган идең. Әйт әле, син ул Мө­нирә­не ка­ян
эләк­тер­дең? Мин дә өйләнәм, дип, ко­чак­ла­шып кай­тып китте­гез.
Ил­дус ба­шын ас­ка иеп уты­ра бир­де, шун­да гы­на Та­һир
дус­ты­на җит­ди итеп ка­ра­ды.
– Тук­та, ни бул­ды, нигә бо­лай чы­ра­ең кач­кан?
– Сал бер ста­кан ту­ты­рып, беткән баш беткән. – Ил­дус
күз дә йом­мый бер ста­кан ара­кы­ны голт-голт итеп эчеп куйды, җи­ңе белән авы­зын сөрткәлә­де.
– Әйт, син дус­мы ми­ңа? Ник тук­тат­ма­дың? Үзең котыл­дың, ә ми­не шул Мө­нирәгә ат­кар­дың, – дип Ил­дус бар
кө­ченә өстәлгә ки­те­реп сук­ты. Әл­фия сискә­неп читкә тайпыл­ды. – Ярат­мыйм мин аны, ми­нем дә яра­тып өйләнә­сем
килә, ник кичә тук­тат­ма­дың, ник шул коз­гын­ның ку­лы­на
тот­ты­рып җибәр­дең? – Ил­дус бар кө­ченә Та­һир­га кыч­кырды. Ан­нан, әллә ара­кы ба­шы­на кит­те, эндәш­ми генә бе­раз
ба­шын ас­ка иеп утыр­ды.
– Эх, дус­лар, сез­нең туй ми­нем баш­ка җит­те. Чал­лы­да
күптән тү­гел генә Әдилә исем­ле бер кыз белән та­ныш­кан
идем, бер-бе­ре­без­не шун­дый ошат­кан идек. Ник туй­га шу­ны
гы­на алып кайт­ма­дым, өйләнсәм дә үкенмәс идем! – Ил­дусның ике кү­зе ту­лы яшь иде. Та­һир да эш­нең уен­нан узу­ын
аң­лап, ага­рып, тар­ты­лып кал­ды. Ил­дус бер нок­та­га текә­леп
сөйлән­үен бел­де:
– Ә Мө­нирә, аку­ла, чәйнә­ми дә ка­бып йот­ты. Си­ңа те­ше
үтмә­де, ә менә ми­ңа үт­те. Көчлә­дең ди, ә мин бер­ни хә­терләмим. – Ил­дус чай­ка­ла-чай­ка­ла то­рып, ишеккә ат­ла­ды.
– Тук­та, Ил­дус, ни сөй­ли­сең, баш­та ай­ны, ан­нан сөйләшер­без. Би­решмә, бу бит Мө­нирә­нең то­за­гы гы­на.
– Эх, дус, ми­не шул аку­ла­га тот­ты­рып җибәргән­сең, ә
ул ми­не үзе­нең түшә­генә алып кай­тып сал­ган. Юк, ай­ны­ма­ганың ях­шы һәм си­нең ише дус та кирәк­ми ми­ңа бүтән. Ишетәсең­ме, син ми­ңа бү­геннән дус тү­гел. – Ил­дус чай­ка­ла-чай­кала чы­гып кит­те, өйдә авыр тын­лык ур­наш­ты. Әл­фия белән
Та­һир бер-бер­сенә ап­ты­ра­шып ка­рап ба­сып кал­ды­лар.
Ил­дус­ның, чын­нан да, дус­ты­на үпкә­се зур иде. Та­һир
ничә тап­кыр сөйлә­шергә ба­рып ка­ра­са да, авыз ачып сүз
кат­ма­ды. Бә­ла­нең ба­шын туй­дан кү­реп, туй­лар­ны да, бергә
тәгәрәп үскән җан дус­тын да кү­рал­мас бул­ды. Үз-үзенә, Таһир­га, бө­тен дөнь­я­сы­на ачуы кай­на­ды. Мө­нирә белән ни­чек
яшә­сен күз ал­ды­на да ки­терә ал­ма­ды ул. Ил­дус үз-үзенә
урын тап­ма­ды, йод­рык­ла­рын төйнәп, ар­лы-бир­ле йө­рен­де.
Мо­ның ни­чек шу­лай ки­леп чы­гу­ын исенә тө­ше­рергә ты­рышты. Ул туй­ның икен­че кө­нендә ка­рал­ган күлмә­ген алыш­тырыр­га дип өенә кай­тып кит­те, ях­шы гы­на сал­ган иде, кәе­фе
дә бик шәп. Ил­дус өс­тен алыш­ты­рып чы­гу­га, кар­шы­сы­на
Мө­нирә оч­ра­ды. Мо­ны хә­зер генә исенә тө­ше­реп, «нишләп
йөргән ул ан­да, без­нең тык­рык­та?» дип уй­лап куй­ды Ил­дус
үзал­ды­на. Мө­нирә, Ил­дус­ның Та­һир­лар­га ки­теп бар­га­нын
бе­леп, «Ми­не дә алыр идең, кот­лап чы­гар идем, без бит
класс­таш­лар», дигәч, юк ди­яргә Ил­дус­ның те­ле әйләнмә­деме, кыз­ны үзе белән иярт­те. Кал­га­нын на­чар хә­тер­ли… Илдус авыр су­лап, кул­ла­ры белән ба­шы­на ябыш­ты. Мәрь­ям апа
күрмәсә дә бер хәл, адәм көл­ке­се, күтә­реп алып кайт­кан­нар
да би­шеккә са­лып ими кап­тыр­ган­нар. «Фу, ана­сын эт яла­ган
нәрсә! Тук­та, бәл­ки ша­ярт­кан­нар гы­на­дыр, Мө­нирә белән
ях­шы­лап сөйлә­шим», –дип, Ил­дус ка­раң­гы тө­шеп килгәндә
генә Мө­нирәләр кап­ка тө­бенә кил­де. Өйлә­ренә кермә­де, бераз­дан аны кү­реп, Мө­нирә үзе ки­леп чык­ты.

Зифа Кадырова.

Дәвамы бар.